Według wstępnych danych Głównego Urzędu Statystycznego w III kwartale 2024 roku liczba osób pracujących wynosiła w naszym kraju 17 277 tys. Liczba pracujących wzrosła o 72 tys. (0,4%) w porównaniu do II kwartału 2024 roku, a spadła o 2 tys. (0,1 promila) w relacji do III kwartału roku 2023. Historyczne minimum zostało odnotowane w I kwartale 2003 roku (13 348 tys.), a maksimum we wspomnianym I kwartale 2023 roku (17 332 tys.). Dwie dekady temu pracowało o 4 mln osób mniej niż obecnie.
Analiza długoterminowa
Gdy porównujemy wartości tego wskaźnika do tych, które przyporządkowane są analogicznemu kwartałowi w roku poprzednim, możemy zaobserwować pewne długookresowe trendy zmian w liczbie pracujących. Od początku pomiaru tego wskaźnika w aktualnej metodologii, czyli od pierwszej połowy roku 1992, charakteryzował się on tendencją spadkową, która trwała do połowy roku 1994. Minimum, jakie odnotowano w tym okresie na przełomie 1993 i 1994 roku wynosiło 14 347 tys. Nadeszły lepsze dla rynku pracy czasy i przez ponad cztery lata zatrudnienie rosło (maksimum: połowa 1998 roku – 15 608 tys.). Kolejny okres spadkowy trwał od przełomu 1998 i 1999 roku do I kwartału 2003 roku (cztery lata), gdy nastąpiło historyczne minimum dla tego wskaźnika: 13 348 tys. Druga już faza wzrostu trwała aż do III kwartału 2009 roku (16 026 tys.), czyli przez sześć lat, które nałożyły się na ostatnią fazę przygotowań, a następnie na pierwsze lata członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Od tego czasu można nakreślić dwa okresy, w których zatrudnienie zasadniczo się nie zmienia, a jedynie oscyluje wokół pewnych wartości. Do końca 2011 roku było to ok. 15,9 mln, a następnie – ok. 15,5 mln. Od 2014 roku wskaźnik charakteryzuje zauważalny trend rosnący (ostatnia aktualizacja: luty 2024 roku).
Uwagi metodologiczne
W maju 1992 roku Główny Urząd Statystyczny rozpoczął cykliczne i prowadzone na dużą skalę (ok. 55 tys. gospodarstw domowych) Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Do lutego 1999 roku badania – choć przeprowadzano je co kwartał – nie mówiły o sytuacji w poszczególnych kwartałach, ale raczej w okresach przesuniętych o miesiąc, np. grudzień–luty. Typowe analiza kwartalna stała się możliwa od czwartego kwartału 1999 roku. Warto wspomnieć, że metodyka BAEL wynika z uzgodnień międzynarodowych, dzięki czemu możliwe jest porównywanie wielu wskaźników statystycznych dotyczących rynku pracy – co wykorzystuje Eurostat.
Liczba zatrudnionych w metodologii BAEL obliczana jest raz na kwartał i podawana około dwóch i pół miesiąca po zakończeniu badanego kwartału. Za pracujących uważa się te osoby w wieku 15-89 lat, które w tygodniu badania przepracowały przynajmniej jedną godzinę, otrzymując za to wynagrodzenie lub dochód, tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym lub dzierżawionym gospodarstwie rolnym albo prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem. Do pracujących wlicza się także osoby, które miały pracę, ale jej nie wykonywały: z powodu choroby, urlopu macierzyńskiego lub wypoczynkowego, albo z innego powodu, o ile przerwa nie wynosiła dłużej niż trzy miesiące, a w przypadku pracowników najemnych – nawet ponad trzy miesiące, o ile otrzymywali wynagrodzenie w kwocie co najmniej 50% dotychczasowego wynagrodzenia. Do kategorii pracujących wlicza się również uczniów na praktykach w zakładach pracy, jeśli zawarto z nimi stosowne umowy i wypłacano choćby symboliczne wynagrodzenie.
Słabości miernika
Pierwszą wadą metody wyliczania liczby pracujących jest arbitralne ustanowienie przedziału wieku. Drugą i poważniejszą – deklaratywność pewnych postaw i kryteriów, które pozwalają wybrane osoby zakwalifikować do tej grupy. Jest to jednak typowa słabość wielu badań o charakterze socjologicznym. Warto zauważyć, że za pracujących uważane są osoby zatrudnione „na czarno”.
Uwaga na pomyłki!
Stopa bezrobocia rejestrowanego najczęściej mylona jest z liczbą pracowników najemnych (liczbą zatrudnionych). Ta ostatnia wyliczana jest również na bazie BAEL, jednak mowa tu o osobach zatrudnionych na podstawie stosunku pracy lub umów cywilno-prawnych. Takich osób było w IV kwartale 2023 roku 13,9 mln, czyli stanowili oni ok. 80% wszystkich pracujących.
Łukasz Komuda, lkomuda@fise.org.pl