Aktywni i bierni zawodowo

22 lutego 2024

Liczba osób aktywnych zawodowo w IV kwartale 2023 roku wynosiła 17 870 tys., czyli była o 103 tys. (0,6%) wyższa w stosunku od wyników z III kwartału 2023 roku, i o 51 tys. (0,3%) w porównaniu do IV kwartału 2022 roku. Liczba osób biernych zawodowo w IV kwartale 2023 roku została oszacowana na 12 492 tys. Spadła więc o 96 tys. (0,8%) w relacji do III kwartału 2023 roku, a o 65 tys. (0,5%) w stosunku do IV kwartału roku 2022.

Analiza długoterminowa
Grupa aktywnych zawodowo jest w miarę stabilna i oscyluje wokół 17 mln. Tymczasem liczba biernych zawodowo rosła od 1993 do 2007 roku, zwiększając się z 11 mln do 14,7 mln. W ostatnich latach zaczęła jednak nieco maleć: od połowy 2011 roku nie przekracza 14 mln, a w 2021 roku spadła poniżej 13 mln (ostatnia aktualizacja: kwiecień 2023 roku).

Wzrost liczy osób biernych zawodowo o blisko 1/3 można wytłumaczyć przede wszystkim starzeniem się społeczeństwa – wyż demograficzny wszedł już kilka lat temu na rynek pracy, zapewniając wymianę pokoleń, ale wydłużająca się średnia długość życia powoduje wydłużenie okresu na emeryturze, czyli w stanie bierności zawodowej (dla większości emerytów). Swoje do wzrostu liczby biernych zawodowo dorzuca trudny rynek pracy, który surowiej traktuje m.in. osoby w starszym wieku. W ubiegłych latach trudności ze znalezieniem pracy skłoniły wielu Polaków do przejścia na rentę, gdy nadszarpnięte zdrowie pozwalało uzyskać świadczenie z tego tytułu. Niski poziom świadczeń zmusił jednak setki tysięcy osób w wieku 60+ do dorabiania np. w usługach ochrony mienia.

Uwagi metodologiczne
Wskaźniki liczby osób aktywnych i biernych zawodowo szacowane są od marca 1993 roku, czyli od chwili rozpoczęcia Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności, prowadzone przez Główny Urząd Statystyczny. Niemniej do lutego 1999 roku badania – choć przeprowadzano je co kwartał – nie mówiły o sytuacji w poszczególnych kwartałach, ale raczej w okresach przesuniętych o miesiąc, np. grudzień–luty. Typowe analiza kwartalna stała się możliwa od czwartego kwartału 1999 roku.

Liczby osób aktywnych i biernych zawodowo obliczane są raz na kwartał i publikowane około dwóch i pół miesiąca po zakończeniu badanego kwartału. Liczba osób aktywnych zawodowo jest tu sumą osób pracujących i bezrobotnych, jednak co ciekawe liczba pracujących obejmuje osoby w wieku 15-89 lat, a bezrobotnych w wieku 15-74 lata. Liczba biernych zawodowo obejmuje osoby w wieku 15-89 lat.

Na pracujących składają się osoby, które w tygodniu badania przepracowały przynajmniej jedną godzinę, otrzymując za to wynagrodzenie lub dochód, tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym lub dzierżawionym gospodarstwie rolnym albo prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem. Do pracujących wlicza się także osoby, które miały pracę, ale jej nie wykonywały: z powodu choroby, urlopu macierzyńskiego lub wypoczynkowego, albo z innego powodu, o ile przerwa nie wynosiła dłużej niż trzy miesiące, a w przypadku pracowników najemnych – nawet ponad trzy miesiące, o ile otrzymywali wynagrodzenie w kwocie co najmniej 50% dotychczasowego wynagrodzenia. Do kategorii pracujących wlicza się także uczniów na praktykach w zakładach pracy, jeśli zawarto z nimi stosowne umowy i wypłacano choćby symboliczne wynagrodzenie.

Do bezrobotnych wliczani są ci, którzy w tygodniu badania nie pracowali, a jednocześnie w ciągu ostatnich czterech tygodni aktywnie poszukiwały pracy i równocześnie były gotowe podjąć pracę w ciągu dwóch tygodni od momentu badania. Do bezrobotnych zalicza się także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie przez okres nie dłuższy niż trzy miesiące oraz były gotowe tę pracę podjąć.

Liczba osób biernych zawodowo to po prostu wszystkie osoby w wieku 15-89 lat, które według powyższych kryteriów nie były ani pracujące, ani bezrobotne.

Badania powyższych wielkości prowadzone są według takiej właśnie metodyki, co pozwala Eurostatowi na porównania międzynarodowe, po niewielkich korektach wynikających z lokalnych różnic wyliczania wskaźnika.

Słabości miernika
Pierwszą grupą wad pary tych statystyk jest arbitralne ustanowienie pewnych granic – np. osoba w wieku 74 lat może zostać wliczona do kategorii „bezrobotny”, ale w przypadku niepracującego 75-latka w podobnych okolicznościach będzie o już osoba bierna zawodowo.

Słabą stroną tych mierników jest także deklaratywność pewnych postaw, które pozwalają wybrane osoby zakwalifikować do wybranej kategorii. Przykładem jest tu gotowość do podjęcia pracy i aktywne poszukiwanie pracy – ankietowani po prostu stwierdzają taki fakt, choć faktycznie trudno stwierdzić, jak było w rzeczywistości.

Powyższe wady będą jednak występowały w przypadku większości analiz bardziej złożonych zjawisk społecznych.

Uwaga na pomyłki!
Liczbę osób biernych zawodowo media niekiedy mylą z liczbą bezrobotnych, co jest kuriozalnym błędem, gdyż bezrobotni są przecież podgrupą aktywnych zawodowo. Natomiast liczba osób aktywnych zawodowo często błędnie utożsamiana jest z liczbą osób pracujących.

Inna częsta pomyłka to utożsamianie osób aktywnych zawodowo z „siłą roboczą”, czyli liczbą osób w wieku produkcyjnym. Między tymi wielkościami jest jednak szereg rozbieżności – dla przykładu kobieta w wieku produkcyjnym to każda kobieta w wieku 18–59 i każdy mężczyzna w wieku 18–64. Każda, czyli także ciężko chora, studiująca (i nie pracująca) itd. Nic dziwnego, że osób w wieku produkcyjnym jest w Polsce obecnie ok. 25 mln, a ludności aktywnej zawodowo jest ok. 17 mln.

Łukasz Komuda, lkomuda@fise.org.pl

Komentarze
Ładuję...