MEN po raz drugi opublikowało prognozę zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego. Tym razem media zainteresowały się tematem, rzadko porównując obie predykcje i nie zagłębiając się szczególnie w ich szczegóły. A tam tkwi kilka ciekawych faktów, z których może nie możemy zyskać dużej pewności odnośnie zawodów przyszłości, ale za to wskazać kierunki kształcenia, które raczej nie dają młodym ludziom wybierającym kierunek edukacji zbyt optymistycznych perspektyw.
Narzędzia zecerskie. Zecer to przykład zawodu, do którego kiedyś przygotowywały szkoły zawodowe, a który zabiły zmiany technologiczne.
fot. Wilhei, źr. Wikimedia Commons, lic. CC BY 3.0
28 stycznia 2020 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej ogłosiło „Prognozę zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy”, której celem jest wskazanie, w jakim kierunku powinna rozwijać się oferta szkolnictwa branżowego w odniesieniu do potrzeb krajowego i wojewódzkiego rynku pracy. Dokument nie jest bez znaczenia: kształcenie w zawodach wymienionych jako cieszące się istotnym zapotrzebowaniem na pracowników otrzyma wyższa subwencję oświatową. Horyzont prognozy to 5 lat, czyli w tym roku
MEN próbuje wytypować takie istotne zawody na lata 2021–2025, niemniej rzeczywistość jest bardzo zmienna. Dlatego resort zapowiedział, że będzie odtąd publikował kolejne prognozy co roku 1 lutego.
Niemal wszystkie przygotowały materiały streszczające prognozę lub komentujące jej zawartość. Ja sam zostałem zaproszony do studia Tokfm przez Mikołaja Lizuta, by porozmawiać o tym, czy kształcenie zawodowe się opłaca, a prócz tego o komentarz zgłosiła się do mnie jeszcze jedna stacja telewizyjna i radiowa. Co w tym dziwnego? 29 listopada 2018 roku Ustawa Prawo oświatowe została podpisana przez Prezydenta RP, co oznaczało reorganizację szkolnictwa branżowego – to właśnie ta reforma wprowadziła mechanizm regularnego prognozowania zapotrzebowania na pracowników kształcenia branżowego i stosownego wspierania wskazanych kierunków zwiększoną subwencją.
Warto podkreślić, że kształcenie branżowe, a więc i przygotowana dla niego prognoza, dotyczy wyłącznie zawodów, do jakich przygotowują:
- technika,
- szkoły policealne,
- szkoły branżowe I stopnia (zreformowane zasadnicze szkoły zawodowe),
- szkoły branżowe II stopnia.
Przewidywania MEN dotyczące zapotrzebowania pracowników nie obejmują więc profesji, których wykonywanie wiąże się z ukończeniem studiów np. nauczycieli, lekarzy, prawników, pielęgniarek i położnych itd.
Pierwszą „Prognoza zapotrzebowania” MEN ogłosił… osiem miesięcy temu, w maju 2019 roku. Cieszyła się wtedy o wiele mniejszym zainteresowaniem portali internetowych, radiostacji oraz telewizji – zapewne dlatego, że uwaga dziennikarzy skupiała się ciągle na kierunkach samej reformy kształcenia branżowego. Być może zabrakło też wysiłków resortu edukacji, by odpowiednio nagłośnić wagę dokumentu. Premiera drugiej prognozy (ze stycznia 2020 roku) miała już odpowiednią oprawę – przedstawiał ją podczas konferencji prasowej sam minister Dariusz Piontkowski, twarz reformy szkolnictwa branżowego.
Lista rośnie
Czym różnią się prognozy z maja 2019 i stycznia 2020 roku? Zacznijmy od tego, że obie składają się z dwóch części – tej dla rynku ogólnopolskiego i tej dla poszczególnych województw. Zarówno na poziomie państwa, jak i poszczególnych województw zawody kształcenia branżowego dzielone są na dwie grupy: tych, które spotykają się z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników, oraz tych, dla których popyt na pracowników jest umiarkowany.
W prognozie z 2019 roku na poziomie krajowym wskazano 20 zawodów, dla których przewidywane było szczególne zapotrzebowanie na krajowym rynku pracy, uzasadniające zwiększenie subwencji. W kolejności alfabetycznej były to następujące fachy:
- Automatyk
- Elektromechanik
- Elektronik
- Elektryk
- Kierowca mechanik
- Mechanik – monter maszyn i urządzeń
- Mechatronik
- Operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych
- Operator obrabiarek skrawających
- Ślusarz
- Technik automatyk
- Technik automatyk sterowania ruchem kolejowym
- Technik elektroenergetyk transportu szynowego
- Technik elektronik
- Technik elektryk
- Technik energetyk
- Technik mechanik
- Technik mechatronik
- Technik programista
- Technik transportu kolejowego
W prognozie z 2020 roku ta lista została poszerzona o cztery kolejne zawody:
- Murarz-tynkarz
- Operator maszyn i urządzeń do robót ziemnych i drogowych
- Technik budowy dróg
- Technik spawalnictwa
Rewolucji więc nie było. Postanowiłem zatem przyjrzeć się wnikliwie najnowszej prognozie i przeanalizować jakie zawody MEN uznaje za „rokujące” na kolejne pięciolecie w ujęciu wojewódzkim i krajowym. Okazuje się bowiem, że pomiędzy tymi spojrzeniami występują istotne różnice.
Wskaźnik 100%
Na podstawie najnowszego dokumentu „Prognozy” możemy dowiedzieć się, że kształcenie branżowe w Polsce w 2020 roku pomaga zdobyć kwalifikacje dla 208 zawodów: od asystenta osoby niepełnosprawnej do złotnika-jubilera. Wśród nich 105 profesji, czyli nieco ponad połowa, ma w tytule słowo „technik” – od technika administracji do technika żywienia i usług gastronomicznych.
Kształcenie w największej liczbie zawodów jest możliwe w województwach dolnośląskim (160; 77% zawodów, do których przygotowuje system w całym kraju) i zachodniopomorskim (159; 76%), a najmniejsza różnorodność kształcenia branżowego występuje w najmniejszych województwach – opolskim (122; 59%) i lubuskim (121; 58%).
11 zawodów (5%) uczy się tylko w jednym województwie – są to odpowiednio: kominiarz (Wielkopolskie), mechanik precyzyjny (Warmińsko-mazurskie), technik budowy i strojenia fortepianów i pianin (Wielkopolskie), technik księgarstwa (Mazowieckie), technik optyk (Dolnośląskie), technik pszczelarz (Lubelskie), technik realizacji nagłośnień (Mazowieckie), technik realizacji nagrań (Mazowieckie), technik usług pocztowych i finansowych (Świętokrzyskie), zdun (Wielkopolskie) i złotnik-jubiler (Zachodniopomorskie).
Natomiast 75 zawodów (36%) można zdobyć, kształcąc się we wszystkich 16 województwach – lista obejmuje od automatyka do terapeuty zajęciowego. Pośród nich aż 32 zawody (15%) zostały uznane za istotne w każdym z 16 województw. Czyli więcej, niż na liście krajowej, która zawiera 24 zawody (12%). Okazuje się bowiem, że nie wszystkie zawody, jakie MEN uznał za „istotne” na poziomie wszystkich województw zostały uznane za takie na poziomie całego kraju. Które zawody zostały wyróżnione na 16 listach wojewódzkich oraz na liście krajowej, a które tylko na wojewódzkich? Na to pytanie odpowiada poniższa tabela (część 1).
Prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (część 1)
| Nr | Zawody, do których przygotowuje kształcenie zawodowe | Symbol cyfrowy zawodu | Liczba województw z kształceniem w danym zawodzie | Liczba województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników | Liczba województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników | Odsetek województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników | Odsetek województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników |
| 1 | Automatyk | 731107 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 2 | Betoniarz-zbrojarz | 711402 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 3 | Cieśla | 711501 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 4 | Dekarz | 712101 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 5 | Elektromechanik | 741201 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 6 | Elektronik | 742117 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 7 | Elektryk | 741103 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 8 | Kierowca mechanik | 832201 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 9 | Krawiec | 753105 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 10 | Magazynier-logistyk | 432106 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 11 | Mechatronik | 742118 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 12 | Monter izolacji budowlanych | 712401 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 13 | Monter konstrukcji budowlanych | 711102 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 14 | Monter stolarki budowlanej | 712906 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 15 | Monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie | 712905 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 16 | Murarz-tynkarz | 711204 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 17 | Operator maszyn i urządzeń do robót ziemnych i drogowych | 834209 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 18 | Operator obrabiarek skrawających | 722307 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 19 | Technik automatyk | 311909 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 20 | Technik budownictwa | 311204 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 21 | Technik budowy dróg | 311216 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 22 | Technik elektronik | 311408 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 23 | Technik elektryk | 311303 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 24 | Technik informatyk | 351203 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 25 | Technik inżynierii sanitarnej | 311218 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 26 | Technik logistyk | 333107 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 27 | Technik mechatronik | 311410 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 28 | Technik programista | 351406 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 29 | Technik przemysłu mody | 311941 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 30 | Technik robót wykończeniowych w budownictwie | 311219 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 31 | Technik spawalnictwa | 311516 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 32 | Technik spedytor | 333108 | 16 | 16 | 0 | 100,0% | 0,0% |
UWAGA: W kolumnie zawodów wytłuszczone zostały profesje, które znalazły się na krajowej liście fachów jako te, które spotykają się z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników.
źr. MEN, oprac. Łukasz Komuda (FISE)
Z powyższej tabeli wynika, że tylko 16 z 32 zawodów (50%), które we wszystkich 16 województwach zostały uznane za istotne, trafiły na listę krajową. Pominięto m.in. betoniarza-zbrojarza i technika-spedytora. Tymczasem jest jeszcze 7 zawodów, których wprawdzie nie uczy się w całej Polsce, ale tam, gdzie występują odpowiednie szkoły branżowe, zostały uznane za „istotne” na poziomie województwa. Z tej siódemki tylko ślusarz znalazł się na liście istotnych zawodów na poziomie całego kraju (patrz tabela – część 2).
Prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (część 2)
|
Nr |
Zawody, do których przygotowuje kształcenie zawodowe | Symbol cyfrowy zawodu | Liczba województw z kształceniem w danym zawodzie | Liczba województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników | Liczba województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników | Odsetek województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników |
Odsetek województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników |
| 33 | Monter sieci i instalacji sanitarnych | 712618 | 15 | 15 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 34 | Ślusarz | 722204 | 15 | 15 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 35 | Technik teleinformatyk | 351103 | 15 | 15 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 36 | Technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej | 311930 | 15 | 15 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 37 | Górnik podziemnej eksploatacji kopalin innych niż węgiel kamienny | 811112 | 2 | 2 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 38 | Operator maszyn i urządzeń przeróbczych | 811205 | 2 | 2 | 0 | 100,0% | 0,0% |
| 39 | Technik podziemnej eksploatacji kopalin innych niż węgiel kamienny | 311709 | 2 | 2 | 0 | 100,0% | 0,0% |
UWAGA: W kolumnie zawodów wytłuszczone zostały profesje, które znalazły się na krajowej liście fachów jako te, które spotykają się z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników.
źr. MEN, oprac. Łukasz Komuda (FISE)
Ani najlepsze, ani najgorsze
Uporządkujmy pozostałą część listy zawodów kształcenia branżowego tak, aby podążać w dół tabeli od tych, które mają największy odsetek województw, w których zostały uznane za istotne ze względu na popyt na pracowników do tych, które mają ten odsetek zerowy. Wskaźnik powyżej 50% uzyskało 95 zawodów (46% wszystkich). Fachy ze wskaźnikiem powyżej 50%, ale mniejszym niż 100%, znaleźć można w trzeciej części tabeli – zamieszczonej poniżej.
Prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (część 3)
| Nr | Zawody, do których przygotowuje kształcenie zawodowe | Symbol cyfrowy zawodu | Liczba województw z kształceniem w danym zawodzie | Liczba województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników | Liczba województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników | Odsetek województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników | Odsetek województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników |
| 40 | Elektromechanik pojazdów samochodowych | 741203 | 16 | 15 | 1 | 93,8% | 6,3% |
| 41 | Mechanik pojazdów samochodowych | 723103 | 16 | 15 | 1 | 93,8% | 6,3% |
| 42 | Technik geodeta | 311104 | 16 | 15 | 1 | 93,8% | 6,3% |
| 43 | Technik mechanik | 311504 | 16 | 15 | 1 | 93,8% | 6,3% |
| 44 | Technik pojazdów samochodowych | 311513 | 16 | 15 | 1 | 93,8% | 6,3% |
| 45 | Technik analityk | 311103 | 15 | 14 | 1 | 93,3% | 6,7% |
| 46 | Technik eksploatacji portów i terminali | 333106 | 15 | 14 | 1 | 93,3% | 6,7% |
| 47 | Mechanik-monter maszyn i urządzeń | 723310 | 14 | 13 | 1 | 92,9% | 7,1% |
| 48 | Cukiernik | 751201 | 16 | 14 | 2 | 87,5% | 12,5% |
| 49 | Piekarz | 751204 | 16 | 14 | 2 | 87,5% | 12,5% |
| 50 | Stolarz | 752205 | 16 | 14 | 2 | 87,5% | 12,5% |
| 51 | Technik technologii żywności | 314403 | 16 | 14 | 2 | 87,5% | 12,5% |
| 52 | Drukarz offsetowy | 732210 | 15 | 13 | 2 | 86,7% | 13,3% |
| 53 | Technik ochrony środowiska | 325511 | 15 | 13 | 2 | 86,7% | 13,3% |
| 54 | Technik energetyk | 311307 | 14 | 12 | 2 | 85,7% | 14,3% |
| 55 | Drukarz fleksograficzny | 732209 | 16 | 13 | 3 | 81,3% | 18,8% |
| 56 | Kucharz | 512001 | 16 | 13 | 3 | 81,3% | 18,8% |
| 57 | Operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych | 814209 | 16 | 13 | 3 | 81,3% | 18,8% |
| 58 | Technik żywienia i usług gastronomicznych | 343404 | 16 | 13 | 3 | 81,3% | 18,8% |
| 59 | Technik wiertnik | 311707 | 5 | 4 | 1 | 80,0% | 20,0% |
| 60 | Technik renowacji elementów architektury | 311210 | 16 | 12 | 4 | 75,0% | 25,0% |
| 61 | Górnik eksploatacji podziemnej | 811101 | 4 | 3 | 1 | 75,0% | 25,0% |
| 62 | Górnik odkrywkowej eksploatacji złóż | 811102 | 4 | 3 | 1 | 75,0% | 25,0% |
| 63 | Monter jachtów i łodzi | 711505 | 4 | 3 | 1 | 75,0% | 25,0% |
| 64 | Technik górnictwa odkrywkowego | 311701 | 4 | 3 | 1 | 75,0% | 25,0% |
| 65 | Technik górnictwa otworowego | 311702 | 4 | 3 | 1 | 75,0% | 25,0% |
| 66 | Technik górnictwa podziemnego | 311703 | 4 | 3 | 1 | 75,0% | 25,0% |
| 67 | Technik technologii drewna | 311922 | 14 | 10 | 4 | 71,4% | 28,6% |
| 68 | Technik chłodnictwa i klimatyzacji | 311929 | 16 | 11 | 5 | 68,8% | 31,3% |
| 69 | Monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych | 742202 | 15 | 10 | 5 | 66,7% | 33,3% |
| 70 | Kowal | 722101 | 6 | 4 | 2 | 66,7% | 33,3% |
| 71 | Technik geolog | 311106 | 6 | 4 | 2 | 66,7% | 33,3% |
| 72 | Technik żeglugi śródlądowej | 315216 | 6 | 4 | 2 | 66,7% | 33,3% |
| 73 | Górnik eksploatacji otworowej | 811301 | 3 | 2 | 1 | 66,7% | 33,3% |
| 74 | Technik mechanik okrętowy | 315105 | 3 | 2 | 1 | 66,7% | 33,3% |
| 75 | Technik nawigator morski | 315214 | 3 | 2 | 1 | 66,7% | 33,3% |
| 76 | Technik przeróbki kopalin stałych | 311706 | 3 | 2 | 1 | 66,7% | 33,3% |
| 77 | Wiertacz | 811305 | 3 | 2 | 1 | 66,7% | 33,3% |
| 78 | Technik technologii chemicznej | 311603 | 14 | 9 | 5 | 64,3% | 35,7% |
| 79 | Pracownik pomocniczy obsługi hotelowej | 911205 | 11 | 7 | 4 | 63,6% | 36,4% |
| 80 | Mechanik pojazdów kolejowych | 723318 | 16 | 10 | 6 | 62,5% | 37,5% |
| 81 | Tapicer | 753402 | 16 | 10 | 6 | 62,5% | 37,5% |
| 82 | Technik mechanizacji rolnictwa i agrotroniki | 311515 | 16 | 10 | 6 | 62,5% | 37,5% |
| 83 | Technik pojazdów kolejowych | 311518 | 16 | 10 | 6 | 62,5% | 37,5% |
| 84 | Technik tyfloinformatyk | 351204 | 15 | 9 | 6 | 60,0% | 40,0% |
| 85 | Technik mechanik lotniczy | 315317 | 10 | 6 | 4 | 60,0% | 40,0% |
| 86 | Technik transportu kolejowego | 311928 | 14 | 8 | 6 | 57,1% | 42,9% |
| 87 | Monter budownictwa wodnego | 711701 | 7 | 4 | 3 | 57,1% | 42,9% |
| 88 | Technik budownictwa wodnego | 311205 | 7 | 4 | 3 | 57,1% | 42,9% |
| 89 | Technik grafiki i poligrafii cyfrowej | 311943 | 16 | 9 | 7 | 56,3% | 43,8% |
| 90 | Technik inżynierii środowiska i melioracji | 311208 | 16 | 9 | 7 | 56,3% | 43,8% |
| 91 | Operator urządzeń przemysłu chemicznego | 813134 | 13 | 7 | 6 | 53,8% | 46,2% |
| 92 | Pracownik pomocniczy mechanika | 932916 | 13 | 7 | 6 | 53,8% | 46,2% |
| 93 | Pracownik pomocniczy stolarza | 932918 | 13 | 7 | 6 | 53,8% | 46,2% |
| 94 | Pracownik pomocniczy ślusarza | 932917 | 13 | 7 | 6 | 53,8% | 46,2% |
| 95 | Technik szerokopasmowej komunikacji elektronicznej | 311412 | 15 | 8 | 7 | 53,3% | 46,7% |
UWAGA: W kolumnie zawodów wytłuszczone zostały profesje, które znalazły się na krajowej liście fachów jako te, które spotykają się z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników.
źr. MEN, oprac. Łukasz Komuda (FISE)
Znaleźć można w niej kolejne 5 zawodów z listy krajowej: technika mechanika (ze wskaźnikiem 94%), mechanika-montera maszyn i urządzeń (93%), technika energetyka (86%), operatora maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych (81%) i technika transportu kolejowego (57%). Lista krajowa pozostaje więc ciągle niekompletna – pozostałe 2 zawody znaleźć można dopiero w czwartej części tabeli. Zawodu technika elektroenergetyka transportu szynowego uczy się w 11 województwach, ale tylko w 3 (27%) uznaje się go za istotny ze względu na zapotrzebowanie na pracowników na obszarze województwa. Natomiast fach technika automatyka sterowaniem ruchem kolejowym można zdobyć w 9 województwach i tylko w 1 (11%) uznaje się go za istotny.
Prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (część 4)
| Nr | Zawody, do których przygotowuje kształcenie zawodowe | Symbol cyfrowy zawodu | Liczba województw z kształceniem w danym zawodzie | Liczba województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników | Liczba województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników | Odsetek województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników | Odsetek województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników |
| 96 | Blacharz | 721301 | 16 | 8 | 8 | 50,0% | 50,0% |
| 97 | Pracownik pomocniczy gastronomii | 941203 | 10 | 5 | 5 | 50,0% | 50,0% |
| 98 | Monter kadłubów jednostek pływających | 721406 | 6 | 3 | 3 | 50,0% | 50,0% |
| 99 | Operator maszyn i urządzeń odlewniczych | 812107 | 6 | 3 | 3 | 50,0% | 50,0% |
| 100 | Technik budowy jednostek pływających | 311942 | 6 | 3 | 3 | 50,0% | 50,0% |
| 101 | Technik odlewnik | 311705 | 6 | 3 | 3 | 50,0% | 50,0% |
| 102 | Technik przemysłu metalurgicznego | 311708 | 6 | 3 | 3 | 50,0% | 50,0% |
| 103 | Pracownik obsługi hotelowej | 962907 | 4 | 2 | 2 | 50,0% | 50,0% |
| 104 | Kamieniarz | 711301 | 15 | 7 | 8 | 46,7% | 53,3% |
| 105 | Mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych | 834103 | 15 | 7 | 8 | 46,7% | 53,3% |
| 106 | Technik telekomunikacji | 352203 | 15 | 7 | 8 | 46,7% | 53,3% |
| 107 | Technik lotniskowych służb operacyjnych | 315406 | 11 | 5 | 6 | 45,5% | 54,5% |
| 108 | Obuwnik | 753602 | 16 | 7 | 9 | 43,8% | 56,3% |
| 109 | Operator maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego | 816003 | 16 | 7 | 9 | 43,8% | 56,3% |
| 110 | Modelarz odlewniczy | 721104 | 7 | 3 | 4 | 42,9% | 57,1% |
| 111 | Technik awionik | 315316 | 7 | 3 | 4 | 42,9% | 57,1% |
| 112 | Mechanik-operator maszyn do produkcji drzewnej | 817212 | 15 | 6 | 9 | 40,0% | 60,0% |
| 113 | Blacharz samochodowy | 721306 | 16 | 6 | 10 | 37,5% | 62,5% |
| 114 | Garbarz skór | 753501 | 16 | 6 | 10 | 37,5% | 62,5% |
| 115 | Pracownik pomocniczy krawca | 932915 | 16 | 6 | 10 | 37,5% | 62,5% |
| 116 | Technik garbarz | 311912 | 16 | 6 | 10 | 37,5% | 62,5% |
| 117 | Technik technologii wyrobów skórzanych | 311926 | 16 | 6 | 10 | 37,5% | 62,5% |
| 118 | Technik budownictwa kolejowego | 311220 | 11 | 4 | 7 | 36,4% | 63,6% |
| 119 | Kaletnik | 753702 | 15 | 5 | 10 | 33,3% | 66,7% |
| 120 | Operator maszyn i urządzeń przemysłu metalurgicznego | 812122 | 6 | 2 | 4 | 33,3% | 66,7% |
| 121 | Operator urządzeń przemysłu ceramicznego | 818115 | 3 | 1 | 2 | 33,3% | 66,7% |
| 122 | Lakiernik samochodowy | 713203 | 16 | 5 | 11 | 31,3% | 68,8% |
| 123 | Technik obuwnik | 311916 | 16 | 5 | 11 | 31,3% | 68,8% |
| 124 | Technik organizacji turystyki | 422104 | 16 | 5 | 11 | 31,3% | 68,8% |
| 125 | Technik rolnik | 314207 | 16 | 5 | 11 | 31,3% | 68,8% |
| 126 | Technik urządzeń dźwigowych | 311940 | 13 | 4 | 9 | 30,8% | 69,2% |
| 127 | Technik agrobiznesu | 331402 | 14 | 4 | 10 | 28,6% | 71,4% |
| 128 | Technik elektroenergetyk transportu szynowego | 311302 | 11 | 3 | 8 | 27,3% | 72,7% |
| 129 | Mechanik motocyklowy | 723107 | 15 | 4 | 11 | 26,7% | 73,3% |
| 130 | Technik leśnik | 314301 | 15 | 4 | 11 | 26,7% | 73,3% |
| 131 | Technik włókiennik | 311932 | 15 | 4 | 11 | 26,7% | 73,3% |
| 132 | Kuśnierz | 753106 | 16 | 4 | 12 | 25,0% | 75,0% |
| 133 | Monter izolacji przemysłowych | 712403 | 16 | 4 | 12 | 25,0% | 75,0% |
| 134 | Operator maszyn w przemyśle włókienniczym | 815204 | 16 | 4 | 12 | 25,0% | 75,0% |
| 135 | Technik gazownictwa | 311913 | 16 | 4 | 12 | 25,0% | 75,0% |
| 136 | Monter systemów rurociągowych | 712613 | 13 | 3 | 10 | 23,1% | 76,9% |
| 137 | Technik procesów drukowania | 311935 | 13 | 3 | 10 | 23,1% | 76,9% |
| 138 | Operator maszyn leśnych | 834105 | 9 | 2 | 7 | 22,2% | 77,8% |
| 139 | Technik przetwórstwa mleczarskiego | 314402 | 9 | 2 | 7 | 22,2% | 77,8% |
| 140 | Technik reklamy | 333907 | 14 | 3 | 11 | 21,4% | 78,6% |
| 141 | Technik weterynarii | 324002 | 15 | 3 | 12 | 20,0% | 80,0% |
| 142 | Monter nawierzchni kolejowej | 711603 | 11 | 2 | 9 | 18,2% | 81,8% |
| 143 | Przetwórca mięsa | 751108 | 15 | 2 | 13 | 13,3% | 86,7% |
| 144 | Rolnik | 613003 | 16 | 2 | 14 | 12,5% | 87,5% |
| 145 | Technik automatyk sterowania ruchem kolejowym | 311407 | 9 | 1 | 8 | 11,1% | 88,9% |
| 146 | Technik papiernictwa | 311601 | 9 | 1 | 8 | 11,1% | 88,9% |
| 147 | Technik turystyki na obszarach wiejskich | 515205 | 10 | 1 | 9 | 10,0% | 90,0% |
| 148 | Technik ortopeda | 321403 | 12 | 1 | 11 | 8,3% | 91,7% |
| 149 | Technik transportu drogowego | 311927 | 12 | 1 | 11 | 8,3% | 91,7% |
| 150 | Opiekun medyczny | 532102 | 16 | 1 | 15 | 6,3% | 93,8% |
| 151 | Technik masażysta | 325402 | 16 | 1 | 15 | 6,3% | 93,8% |
UWAGA: W kolumnie zawodów wytłuszczone zostały profesje, które znalazły się na krajowej liście fachów jako te, które spotykają się z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników.
źr. MEN, oprac. Łukasz Komuda (FISE)
Polityka, PR, koterie
Dlaczego listy krajowe tak bardzo różnią się od zestawienia list wojewódzkich? Po pierwsze, niekiedy popyt na daną specjalność występuje w województwach, gdzie nie odbywa się kształcenie branżowe w tym kierunku. Po drugie, niektóre zawody wiążą się z pracą głównie w sektorze publicznym – tak jest np. w przypadku zawodów związanych z transportem kolejowym. Spółka PKP PLK – zarządzająca lwią częścią linii kolejowych, dworców, bocznic i pozostałych elementów sieci kolejowej, jest kontrolowana przez państwo. Natomiast energetyka transportu szynowego to domena z jednej strony PLK, jak i spółek komunalnych, które mają w pieczy sieci tramwajowe i trolejbusowe. Sama zaś energetyka to obszar działania firm prywatnych (dystrybutorów) oraz publicznych (grupy energetyczne oraz PSE, sprawujące pieczę nad krajową siecią energetyczną tak jak PLK nad kolejową). W tych przypadkach MEN może mieć wgląd w dokumenty strategiczne podmiotów sektora publicznego, które pozwalają przewidzieć zapotrzebowanie na pracowników lepiej, niż bazując na narzędziach, jakie pozostają do jego dyspozycji w przypadku np. fachów, na które popyt generuje głównie sektor prywatny.
Jakie źródła informacji są dostępne są resortowi edukacji w przypadku wszystkich zawodów – w tym także tych, na które popyt zgłasza sektor prywatny? Z jednej strony urzędy pracy raportują strukturę zawodową zarejestrowanych bezrobotnych oraz wpływających do nich ogłoszeń o wolnych miejsca pracy. Z drugiej, GUS zbiera informacje o tworzonych i likwidowanych miejscach pracy w poszczególnych branżach (moją aktualną analizę na temat ogólnej liczby wakatów oraz powstających miejsc pracy można znaleźć tutaj). Z trzeciej, poszczególne ministerstwa i urzędy opracowują dokumenty strategiczne, wskazujące kierunki przewidywanego i pożądanego rozwoju polskiej gospodarki, często wskazując profesje, na które popyt może słabnąć oraz takie, gdzie może narastać. Z czwartej w końcu, organizacje branżowe, organizacje pracodawców, agencje zatrudnienia oraz firmy doradcze publikują własne raporty opisujące deficyty kadrowe w przypadku niektórych grup zawodowych. Wybór tych źródeł oraz odpowiednie rozłożenie wagi dla każdego z nich może mieć niebagatelny wpływ na ostateczny kształt listy zawodów istotnych z punktu widzenia całego kraju.
Dokument prognozy ma również wagę polityczną. Opis listy krajowej mówi o szczególnym znaczeniu wskazanych zawodów dla rozwoju kraju. Może mieszać się tu porządek realnych przewidywań z myśleniem życzeniowym: w naturalny sposób chcielibyśmy, by dany przyszłościowy zawód zyskiwał w Polsce coraz lepsze perspektywy, gdyż powinien zapewnić pracownikom trwałość zatrudnienia i godną płacę, zabezpiecza potrzeby kadrowe w ważnej części naszego systemu gospodarczego itd. Ale w praktyce zależy to od aktywności prywatnego biznesu albo zwiększonych inwestycji w wybranych obszarach sektora publicznego, które mogą nastąpić, ale nie muszą. Taka jest jednak uroda prognozowania.
Na to nakłada się kwestia wizerunkowa. Na liście zawodów, na jakie istnieje zapotrzebowanie na poziomie krajowym, dominują fachy związane z budowlanką (11 z 32, czyli 34%: od betoniarza-zbrojarza do technika robót wykończeniowych). Być może nasz rząd wolałby listę bardziej zróżnicowaną, mniej „robociarską”.
No i istnieje jeszcze wewnętrzna polityka resortu edukacji, w którym – jak w każdym innym resorcie w każdym kraju – istnieją grupy interesu, walczące o to, by ich małe udzielne księstwa były traktowane lepiej niż inne. I lobbujące o to, by to właśnie „ich” zawody znalazły się na liście. Takie lobbingowe naciski mogą też następować międzyresortowo…
W ogonie listy
Niels Bohr, duński fizyk i noblista, mawiał, że prognozowanie jest trudne, szczególnie jeśli chodzi o przyszłość. Oprócz komicznego potencjału tego stwierdzenia ma ono pewien logiczny sens. Otóż każda prognoza powstaje na bazie tego, co już było – nie da się więc wywróżyć tego, co jest efektem zdarzenia, jakie nie wydarzyło się jeszcze nigdy lub ma miejsce niezwykle rzadko. A rynek pracy jest właśnie takim obszarem, na którym obserwujemy niekiedy rewolucyjne zmiany – nowe technologie i mechanizmy globalizacji potrafią całkowicie unicestwić popyt na niektóre specjalności. Jednocześnie powstają nowe zajęcia dla których nierzadko brakuje polskiej nazwy. To ogromne wyzwanie dla kształcenia branżowego, które prócz niedoinwestowania i pozostawania w dryfie przez ponad dwie dekady, ma sporą inercję: edukacja funkcjonuje w określonych ramach budżetowych, ustawowych, dysponując kurczącymi się zasobami słabo opłacanych nauczycieli. Nawet najlepszy pomysł na szkołę i kształcenie w określonym kierunku, zanim zostanie wprowadzony w życie, wymaga lat pracy setki ludzi: urzędników, ludzi określających podstawy programowe, przygotowujących podręczniki, przetasowujących zasoby lokalowe i kadrowe itd. A po kilku latach sytuacja może być już zupełnie inna – bo rynek nie stoi w miejscu. Zmienia się struktura popytu na pracowników, za którą system edukacji – nawet gdyby był zarządzany najlepiej na świecie – zawsze będzie pozostawał w tyle. Ale dodatkowo faluje koniunktura: ukończenie danej szkoły na szczycie oznacza zupełnie inne perspektywy zawodowe dla adeptów niż na dnie koniunkuralnego dołka – zarówno jeśli chodzi o szansę zdobycia pracy, jak i wysokość wynagrodzenia.
Zdecydowanie łatwiej wskazać jest zawody, których wybór wydaje się dziś mało perspektywiczny dla młodych ludzi. Jeśli teraz, po sześciu latach spadku bezrobocia, kształcenie w jakimś kierunku nie daje wielkich szans na zatrudnienie, to – jeśli nie nastąpi coś nieprzewidywalnego – raczej nie są dobrym wyborem. To, jakich szkół kształcenia branżowego należy unikać, możemy wyczytać w ostatniej części tabeli (część 5) zamykającej listę zawodów z „Prognozy”.
Prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (część 5)
| Nr | Zawody, do których przygotowuje kształcenie zawodowe | Symbol cyfrowy zawodu | Liczba województw z kształceniem w danym zawodzie | Liczba województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników | Liczba województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników | Odsetek województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników | Odsetek województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników |
| 152 | Kominiarz | 713303 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 153 | Mechanik precyzyjny | 731103 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 154 | Technik budowy i strojenia fortepianów i pianin | 311945 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 155 | Technik księgarstwa | 522306 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 156 | Technik optyk | 325302 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 157 | Technik pszczelarz | 314206 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 158 | Technik realizacji nagłośnień | 352124 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 159 | Technik realizacji nagrań | 352123 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 160 | Technik usług pocztowych i finansowych | 421108 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 161 | Zdun | 711203 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 162 | Złotnik-jubiler | 731305 | 1 | 0 | 1 | 0,0% | 100,0% |
| 163 | Pszczelarz | 612302 | 2 | 0 | 2 | 0,0% | 100,0% |
| 164 | Rybak śródlądowy | 622201 | 2 | 0 | 2 | 0,0% | 100,0% |
| 165 | Technik rybactwa śródlądowego | 314208 | 2 | 0 | 2 | 0,0% | 100,0% |
| 166 | Technik rybołówstwa morskiego | 315215 | 2 | 0 | 2 | 0,0% | 100,0% |
| 167 | Koszykarz-plecionkarz | 731702 | 3 | 0 | 3 | 0,0% | 100,0% |
| 168 | Ogrodnik | 611303 | 3 | 0 | 3 | 0,0% | 100,0% |
| 169 | Pracownik pomocniczy fryzjera | 932920 | 3 | 0 | 3 | 0,0% | 100,0% |
| 170 | Technik procesów introligatorskich | 311936 | 3 | 0 | 3 | 0,0% | 100,0% |
| 171 | Przetwórca ryb | 751103 | 4 | 0 | 4 | 0,0% | 100,0% |
| 172 | Rękodzielnik wyrobów włókienniczych | 731808 | 4 | 0 | 4 | 0,0% | 100,0% |
| 173 | Technik administracji | 334306 | 4 | 0 | 4 | 0,0% | 100,0% |
| 174 | Technik ceramik | 311944 | 4 | 0 | 4 | 0,0% | 100,0% |
| 175 | Technik technologii szkła | 311925 | 4 | 0 | 4 | 0,0% | 100,0% |
| 176 | Technik włókienniczych wyrobów dekoracyjnych | 311931 | 4 | 0 | 4 | 0,0% | 100,0% |
| 177 | Fotograf | 343101 | 5 | 0 | 5 | 0,0% | 100,0% |
| 178 | Operator procesów introligatorskich | 732305 | 5 | 0 | 5 | 0,0% | 100,0% |
| 179 | Technik ogrodnik | 314205 | 5 | 0 | 5 | 0,0% | 100,0% |
| 180 | Technik usług kelnerskich | 513102 | 6 | 0 | 6 | 0,0% | 100,0% |
| 181 | Operator urządzeń przemysłu szklarskiego | 818116 | 7 | 0 | 7 | 0,0% | 100,0% |
| 182 | Technik hodowca koni | 314203 | 8 | 0 | 8 | 0,0% | 100,0% |
| 183 | Technik fotografii i multimediów | 343105 | 9 | 0 | 9 | 0,0% | 100,0% |
| 184 | Zdobnik ceramiki | 731609 | 9 | 0 | 9 | 0,0% | 100,0% |
| 185 | Kelner | 513101 | 10 | 0 | 10 | 0,0% | 100,0% |
| 186 | Ortoptystka | 325906 | 10 | 0 | 10 | 0,0% | 100,0% |
| 187 | Opiekun w domu pomocy społecznej | 341203 | 11 | 0 | 11 | 0,0% | 100,0% |
| 188 | Opiekunka środowiskowa | 341204 | 11 | 0 | 11 | 0,0% | 100,0% |
| 189 | Protetyk słuchu | 321401 | 11 | 0 | 11 | 0,0% | 100,0% |
| 190 | Technik rachunkowości | 431103 | 11 | 0 | 11 | 0,0% | 100,0% |
| 191 | Asystent osoby niepełnosprawnej | 341201 | 12 | 0 | 12 | 0,0% | 100,0% |
| 192 | Sprzedawca | 522301 | 12 | 0 | 12 | 0,0% | 100,0% |
| 193 | Technik handlowiec | 522305 | 12 | 0 | 12 | 0,0% | 100,0% |
| 194 | Technik sterylizacji medycznej | 321104 | 12 | 0 | 12 | 0,0% | 100,0% |
| 195 | Opiekun osoby starszej | 341202 | 13 | 0 | 13 | 0,0% | 100,0% |
| 196 | Opiekunka dziecięca | 325905 | 13 | 0 | 13 | 0,0% | 100,0% |
| 197 | Technik elektroradiolog | 321103 | 13 | 0 | 13 | 0,0% | 100,0% |
| 198 | Asystentka stomatologiczna | 325101 | 14 | 0 | 14 | 0,0% | 100,0% |
| 199 | Higienistka stomatologiczna | 325102 | 14 | 0 | 14 | 0,0% | 100,0% |
| 200 | Technik ekonomista | 331403 | 14 | 0 | 14 | 0,0% | 100,0% |
| 201 | Technik elektroniki i informatyki medycznej | 311411 | 14 | 0 | 14 | 0,0% | 100,0% |
| 202 | Fryzjer | 514101 | 15 | 0 | 15 | 0,0% | 100,0% |
| 203 | Technik dentystyczny | 321402 | 15 | 0 | 15 | 0,0% | 100,0% |
| 204 | Technik farmaceutyczny | 321301 | 15 | 0 | 15 | 0,0% | 100,0% |
| 205 | Technik usług fryzjerskich | 514105 | 15 | 0 | 15 | 0,0% | 100,0% |
| 206 | Technik architektury krajobrazu | 314202 | 16 | 0 | 16 | 0,0% | 100,0% |
| 207 | Technik hotelarstwa | 422402 | 16 | 0 | 16 | 0,0% | 100,0% |
| 208 | Terapeuta zajęciowy | 325907 | 16 | 0 | 16 | 0,0% | 100,0% |
źr. MEN, oprac. Łukasz Komuda (FISE)
W powyższej tabeli znaleźć można aż 57 zawodów, czyli aż 27% wszystkich, jakie można zdobyć w Polsce w ramach kształcenia branżowego. Są to fachy, dla których nie ma ani jednego województwa, w którym zawód znajduje się na liście profesji cieszących się istotnym zapotrzebowaniem: od asystenta osoby niepełnosprawnej do złotnika-jubilera. Dlaczego tak się stało? Często to kwestia nadpodaży pracowników z danymi kwalifikacjami (np. przetwórca ryb). Albo rozjechania się tego, czego potrzebują pracodawcy z umiejętnościami, jakie rozwijają w szkolnych murach uczniowie.
Niekiedy też wynika to z faktu, że w danym kierunku zawodowym szanse mają raczej osoby z wyższym wykształceniem (np. terapeuta zajęciowy). Czasem do wykonywania danego zawodu dochodzi się raczej drogą praktykowania w rzemiośle (np. jubiler, fryzjer), niż za sprawą szkoły. Inne wymagają raczej podstawowych umiejętności np. punktualności, solidności, szybkiego przyuczenia się do używania narzędzi pracy (np. sprzedawca). W niektórych bardziej pomaga skończenie odpowiedniego kursu, niż konkretna szkoła (np. księgowa). Są też zawody wymierające (np. koszykarz-plecionkarz). Albo takie, gdzie sektor publiczny nie stworzył odpowiedniej liczby miejsc pracy, choć zapewne takie były niegdyś zamierzenia, za którymi poszły zmiany w kształceniu zawodowym (np. asystent osoby niepełnosprawnej). Są oczywiście przypadki, w których nakłada się kilka powodów na raz, albo dochodzą jeszcze inne czynniki.
Czerwona trójka
Na szczególną uwagę zasługują trzy zawody z samego dołu ostatniej części tabeli: technik architektury krajobrazu, technik hotelarstwa i terapeuta zajęciowy. Tutaj kształcenie odbywa się we wszystkich 16 województwach i we wszystkich adepci zderzają się z umiarkowanym zapotrzebowaniem na ich kompetencje. Nie znaczy to, że nikt z tej grupy nie ma szans na znalezienie pracy – w jej szukaniu pomagają przecież przede wszystkim znajomości, ale także posiadanie kompetencji wykraczających poza kształcenie szkolne oraz doświadczenie (wielu młodych ludzi zaczyna pracę jeszcze się ucząc, choć w przypadku tradycyjnego kształcenia dziennego w grę wchodzi głównie praca wieczorami i w weekendy). I naturalnie – szczęście.
Dodatkowo, niekiedy młodzi ludzie wybierają ścieżki kształcenia na bazie swoich pasji. Ta również mogą być paliwem, jakie pozwoli im przy odpowiedniej dozie uporu, czasem – po uzupełnieniu kształcenia np. na studiach – osiągnąć zamierzony cel. Jeśli jednak jesteś młodym człowiekiem, który wybiera szkołę branżową na chybił-trafił, albo według kryterium dobrego dojazdu czy łatwości jej ukończenia, to szczerze odradzam wybór akurat tych kierunków. Lepiej już zaryzykować i wybrać coś z pierwszej tabelki.
Łukasz Komuda, lkomuda@gmail.com
PS W kolejnym tekście zajmę się prognozą zatrudnienia, jaka co roku aktualizowana jest na stronie barometrzawodow.pl, a która zawiera skromniejszą listę zawodów, niemniej uwzględniającą także te, do których potrzebne jest skończenie studiów. Studiuje w końcu blisko połowa młodych ludzi. Dołączenie analizy z tego źródła do tekstu zamieszczonego powyżej uczyniłoby materiał długim ponad ludzką miarę – szczególnie w czasach, w których większość użytkowników internetu czyta wyłącznie nagłówki.
PPS Zachęcam też do zajrzenia na stronę mapakarier.org, na której w zakładce Ścieżki Kariery można przeglądać drogi do rozpoczęcia pracy w 572 zawodach, dla których w wielu przypadkach można znaleźć podstawowe dane statystyczne (np. bazujące na ofertach spływających do urzędów pracy, szacunki liczby osób wykonujących daną profesję itd.).
