Czego nie warto się uczyć, czyli zawody umiarkowanie potrzebne

11 lutego 2020

MEN po raz drugi opublikowało prognozę zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego. Tym razem media zainteresowały się tematem, rzadko porównując obie predykcje i nie zagłębiając się szczególnie w ich szczegóły. A tam tkwi kilka ciekawych faktów, z których może nie możemy zyskać dużej pewności odnośnie zawodów przyszłości, ale za to wskazać kierunki kształcenia, które raczej nie dają młodym ludziom wybierającym kierunek edukacji zbyt optymistycznych perspektyw.

Narzędzia zecerskie. Zecer to przykład zawodu, do którego kiedyś przygotowywały szkoły zawodowe, a który zabiły zmiany technologiczne.
fot. Wilhei, źr. Wikimedia Commons, lic. CC BY 3.0

28 stycznia 2020 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej ogłosiło „Prognozę zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy”, której celem jest wskazanie, w jakim kierunku powinna rozwijać się oferta szkolnictwa branżowego w odniesieniu do potrzeb krajowego i wojewódzkiego rynku pracy. Dokument nie jest bez znaczenia: kształcenie w zawodach wymienionych jako cieszące się istotnym zapotrzebowaniem na pracowników otrzyma wyższa subwencję oświatową. Horyzont prognozy to 5 lat, czyli w tym roku 

MEN próbuje wytypować takie istotne zawody na lata 2021–2025, niemniej rzeczywistość jest bardzo zmienna. Dlatego resort zapowiedział, że będzie odtąd publikował kolejne prognozy co roku 1 lutego.

Niemal wszystkie przygotowały materiały streszczające prognozę lub komentujące jej zawartość. Ja sam zostałem zaproszony do studia Tokfm przez Mikołaja Lizuta, by porozmawiać o tym, czy kształcenie zawodowe się opłaca, a prócz tego o komentarz zgłosiła się do mnie jeszcze jedna stacja telewizyjna i radiowa. Co w tym dziwnego? 29 listopada 2018 roku Ustawa Prawo oświatowe została podpisana przez Prezydenta RP, co oznaczało reorganizację szkolnictwa branżowego – to właśnie ta reforma wprowadziła mechanizm regularnego prognozowania zapotrzebowania na pracowników kształcenia branżowego i stosownego wspierania wskazanych kierunków zwiększoną subwencją.

Warto podkreślić, że kształcenie branżowe, a więc i przygotowana dla niego prognoza, dotyczy wyłącznie zawodów, do jakich przygotowują:

  • technika,
  • szkoły policealne,
  • szkoły branżowe I stopnia (zreformowane zasadnicze szkoły zawodowe),
  • szkoły branżowe II stopnia.

Przewidywania MEN dotyczące zapotrzebowania pracowników nie obejmują więc profesji, których wykonywanie wiąże się z ukończeniem studiów np. nauczycieli, lekarzy, prawników, pielęgniarek i położnych itd.

Pierwszą „Prognoza zapotrzebowania” MEN ogłosił… osiem miesięcy temu, w maju 2019 roku. Cieszyła się wtedy o wiele mniejszym zainteresowaniem portali internetowych, radiostacji oraz telewizji – zapewne dlatego, że uwaga dziennikarzy skupiała się ciągle na kierunkach samej reformy kształcenia branżowego. Być może zabrakło też wysiłków resortu edukacji, by odpowiednio nagłośnić wagę dokumentu. Premiera drugiej prognozy (ze stycznia 2020 roku) miała już odpowiednią oprawę – przedstawiał ją podczas konferencji prasowej sam minister Dariusz Piontkowski, twarz reformy szkolnictwa branżowego.

Lista rośnie
Czym różnią się prognozy z maja 2019 i stycznia 2020 roku? Zacznijmy od tego, że obie składają się z dwóch części – tej dla rynku ogólnopolskiego i tej dla poszczególnych województw. Zarówno na poziomie państwa, jak i poszczególnych województw zawody kształcenia branżowego dzielone są na dwie grupy: tych, które spotykają się z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników, oraz tych, dla których popyt na pracowników jest umiarkowany.

W prognozie z 2019 roku na poziomie krajowym wskazano 20 zawodów, dla których przewidywane było szczególne zapotrzebowanie na krajowym rynku pracy, uzasadniające zwiększenie subwencji. W kolejności alfabetycznej były to następujące fachy:

  1. Automatyk
  2. Elektromechanik
  3. Elektronik
  4. Elektryk
  5. Kierowca mechanik
  6. Mechanik – monter maszyn i urządzeń
  7. Mechatronik
  8. Operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych
  9. Operator obrabiarek skrawających
  10. Ślusarz
  11. Technik automatyk
  12. Technik automatyk sterowania ruchem kolejowym
  13. Technik elektroenergetyk transportu szynowego
  14. Technik elektronik
  15. Technik elektryk
  16. Technik energetyk
  17. Technik mechanik
  18. Technik mechatronik
  19. Technik programista
  20. Technik transportu kolejowego

W prognozie z 2020 roku ta lista została poszerzona o cztery kolejne zawody:

  1. Murarz-tynkarz
  2. Operator maszyn i urządzeń do robót ziemnych i drogowych
  3. Technik budowy dróg
  4. Technik spawalnictwa

Rewolucji więc nie było. Postanowiłem zatem przyjrzeć się wnikliwie najnowszej prognozie i przeanalizować jakie zawody MEN uznaje za „rokujące” na kolejne pięciolecie w ujęciu wojewódzkim i krajowym. Okazuje się bowiem, że pomiędzy tymi spojrzeniami występują istotne różnice.

Wskaźnik 100%
Na podstawie najnowszego dokumentu „Prognozy” możemy dowiedzieć się, że kształcenie branżowe w Polsce w 2020 roku pomaga zdobyć kwalifikacje dla 208 zawodów: od asystenta osoby niepełnosprawnej do złotnika-jubilera. Wśród nich 105 profesji, czyli nieco ponad połowa, ma w tytule słowo „technik” – od technika administracji do technika żywienia i usług gastronomicznych.

Kształcenie w największej liczbie zawodów jest możliwe w województwach dolnośląskim (160; 77% zawodów, do których przygotowuje system w całym kraju) i zachodniopomorskim (159; 76%), a najmniejsza różnorodność kształcenia branżowego występuje w najmniejszych województwach – opolskim (122; 59%) i lubuskim (121; 58%).

11 zawodów (5%) uczy się tylko w jednym województwie – są to odpowiednio: kominiarz (Wielkopolskie), mechanik precyzyjny (Warmińsko-mazurskie), technik budowy i strojenia fortepianów i pianin (Wielkopolskie), technik księgarstwa (Mazowieckie), technik optyk (Dolnośląskie), technik pszczelarz (Lubelskie), technik realizacji nagłośnień (Mazowieckie), technik realizacji nagrań (Mazowieckie), technik usług pocztowych i finansowych (Świętokrzyskie), zdun (Wielkopolskie) i złotnik-jubiler (Zachodniopomorskie).

Natomiast 75 zawodów (36%) można zdobyć, kształcąc się we wszystkich 16 województwach – lista obejmuje od automatyka do terapeuty zajęciowego. Pośród nich aż 32 zawody (15%) zostały uznane za istotne w każdym z 16 województw. Czyli więcej, niż na liście krajowej, która zawiera 24 zawody (12%). Okazuje się bowiem, że nie wszystkie zawody, jakie MEN uznał za „istotne” na poziomie wszystkich województw zostały uznane za takie na poziomie całego kraju. Które zawody zostały wyróżnione na 16 listach wojewódzkich oraz na liście krajowej, a które tylko na wojewódzkich? Na to pytanie odpowiada poniższa tabela (część 1).

Prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (część 1)

Nr Zawody, do których przygotowuje kształcenie zawodowe Symbol cyfrowy zawodu Liczba województw z kształceniem w danym zawodzie Liczba województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników Liczba województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników Odsetek województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników Odsetek województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników
1 Automatyk 731107 16 16 0 100,0% 0,0%
2 Betoniarz-zbrojarz 711402 16 16 0 100,0% 0,0%
3 Cieśla 711501 16 16 0 100,0% 0,0%
4 Dekarz 712101 16 16 0 100,0% 0,0%
5 Elektromechanik 741201 16 16 0 100,0% 0,0%
6 Elektronik 742117 16 16 0 100,0% 0,0%
7 Elektryk 741103 16 16 0 100,0% 0,0%
8 Kierowca mechanik 832201 16 16 0 100,0% 0,0%
9 Krawiec 753105 16 16 0 100,0% 0,0%
10 Magazynier-logistyk 432106 16 16 0 100,0% 0,0%
11 Mechatronik 742118 16 16 0 100,0% 0,0%
12 Monter izolacji budowlanych 712401 16 16 0 100,0% 0,0%
13 Monter konstrukcji budowlanych 711102 16 16 0 100,0% 0,0%
14 Monter stolarki budowlanej 712906 16 16 0 100,0% 0,0%
15 Monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie 712905 16 16 0 100,0% 0,0%
16 Murarz-tynkarz 711204 16 16 0 100,0% 0,0%
17 Operator maszyn i urządzeń do robót ziemnych i drogowych 834209 16 16 0 100,0% 0,0%
18 Operator obrabiarek skrawających 722307 16 16 0 100,0% 0,0%
19 Technik automatyk 311909 16 16 0 100,0% 0,0%
20 Technik budownictwa 311204 16 16 0 100,0% 0,0%
21 Technik budowy dróg 311216 16 16 0 100,0% 0,0%
22 Technik elektronik 311408 16 16 0 100,0% 0,0%
23 Technik elektryk 311303 16 16 0 100,0% 0,0%
24 Technik informatyk 351203 16 16 0 100,0% 0,0%
25 Technik inżynierii sanitarnej 311218 16 16 0 100,0% 0,0%
26 Technik logistyk 333107 16 16 0 100,0% 0,0%
27 Technik mechatronik 311410 16 16 0 100,0% 0,0%
28 Technik programista 351406 16 16 0 100,0% 0,0%
29 Technik przemysłu mody 311941 16 16 0 100,0% 0,0%
30 Technik robót wykończeniowych w budownictwie 311219 16 16 0 100,0% 0,0%
31 Technik spawalnictwa 311516 16 16 0 100,0% 0,0%
32 Technik spedytor 333108 16 16 0 100,0% 0,0%

UWAGA: W kolumnie zawodów wytłuszczone zostały profesje, które znalazły się na krajowej liście fachów jako te, które spotykają się z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników.
źr. MEN, oprac. Łukasz Komuda (FISE)

Z powyższej tabeli wynika, że tylko 16 z 32 zawodów (50%), które we wszystkich 16 województwach zostały uznane za istotne, trafiły na listę krajową. Pominięto m.in. betoniarza-zbrojarza i technika-spedytora. Tymczasem jest jeszcze 7 zawodów, których wprawdzie nie uczy się w całej Polsce, ale tam, gdzie występują odpowiednie szkoły branżowe, zostały uznane za „istotne” na poziomie województwa. Z tej siódemki tylko ślusarz znalazł się na liście istotnych zawodów na poziomie całego kraju (patrz tabela – część 2).

Prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (część 2)

Nr

Zawody, do których przygotowuje kształcenie zawodowe Symbol cyfrowy zawodu Liczba województw z kształceniem w danym zawodzie Liczba województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników Liczba województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników Odsetek województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników

Odsetek województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników

33 Monter sieci i instalacji sanitarnych 712618 15 15 0 100,0% 0,0%
34 Ślusarz 722204 15 15 0 100,0% 0,0%
35 Technik teleinformatyk 351103 15 15 0 100,0% 0,0%
36 Technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej 311930 15 15 0 100,0% 0,0%
37 Górnik podziemnej eksploatacji kopalin innych niż węgiel kamienny 811112 2 2 0 100,0% 0,0%
38 Operator maszyn i urządzeń przeróbczych 811205 2 2 0 100,0% 0,0%
39 Technik podziemnej eksploatacji kopalin innych niż węgiel kamienny 311709 2 2 0 100,0% 0,0%

UWAGA: W kolumnie zawodów wytłuszczone zostały profesje, które znalazły się na krajowej liście fachów jako te, które spotykają się z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników.
źr. MEN, oprac. Łukasz Komuda (FISE)


Ani najlepsze, ani najgorsze

Uporządkujmy pozostałą część listy zawodów kształcenia branżowego tak, aby podążać w dół tabeli od tych, które mają największy odsetek województw, w których zostały uznane za istotne ze względu na popyt na pracowników do tych, które mają ten odsetek zerowy. Wskaźnik powyżej 50% uzyskało 95 zawodów (46% wszystkich). Fachy ze wskaźnikiem powyżej 50%, ale mniejszym niż 100%, znaleźć można w trzeciej części tabeli – zamieszczonej poniżej.

Prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (część 3)

Nr Zawody, do których przygotowuje kształcenie zawodowe Symbol cyfrowy zawodu Liczba województw z kształceniem w danym zawodzie Liczba województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników Liczba województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników Odsetek województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników Odsetek województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników
40 Elektromechanik pojazdów samochodowych 741203 16 15 1 93,8% 6,3%
41 Mechanik pojazdów samochodowych 723103 16 15 1 93,8% 6,3%
42 Technik geodeta 311104 16 15 1 93,8% 6,3%
43 Technik mechanik 311504 16 15 1 93,8% 6,3%
44 Technik pojazdów samochodowych 311513 16 15 1 93,8% 6,3%
45 Technik analityk 311103 15 14 1 93,3% 6,7%
46 Technik eksploatacji portów i terminali 333106 15 14 1 93,3% 6,7%
47 Mechanik-monter maszyn i urządzeń 723310 14 13 1 92,9% 7,1%
48 Cukiernik 751201 16 14 2 87,5% 12,5%
49 Piekarz 751204 16 14 2 87,5% 12,5%
50 Stolarz 752205 16 14 2 87,5% 12,5%
51 Technik technologii żywności 314403 16 14 2 87,5% 12,5%
52 Drukarz offsetowy 732210 15 13 2 86,7% 13,3%
53 Technik ochrony środowiska 325511 15 13 2 86,7% 13,3%
54 Technik energetyk 311307 14 12 2 85,7% 14,3%
55 Drukarz fleksograficzny 732209 16 13 3 81,3% 18,8%
56 Kucharz 512001 16 13 3 81,3% 18,8%
57 Operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych 814209 16 13 3 81,3% 18,8%
58 Technik żywienia i usług gastronomicznych 343404 16 13 3 81,3% 18,8%
59 Technik wiertnik 311707 5 4 1 80,0% 20,0%
60 Technik renowacji elementów architektury 311210 16 12 4 75,0% 25,0%
61 Górnik eksploatacji podziemnej 811101 4 3 1 75,0% 25,0%
62 Górnik odkrywkowej eksploatacji złóż 811102 4 3 1 75,0% 25,0%
63 Monter jachtów i łodzi 711505 4 3 1 75,0% 25,0%
64 Technik górnictwa odkrywkowego 311701 4 3 1 75,0% 25,0%
65 Technik górnictwa otworowego 311702 4 3 1 75,0% 25,0%
66 Technik górnictwa podziemnego 311703 4 3 1 75,0% 25,0%
67 Technik technologii drewna 311922 14 10 4 71,4% 28,6%
68 Technik chłodnictwa i klimatyzacji 311929 16 11 5 68,8% 31,3%
69 Monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych 742202 15 10 5 66,7% 33,3%
70 Kowal 722101 6 4 2 66,7% 33,3%
71 Technik geolog 311106 6 4 2 66,7% 33,3%
72 Technik żeglugi śródlądowej 315216 6 4 2 66,7% 33,3%
73 Górnik eksploatacji otworowej 811301 3 2 1 66,7% 33,3%
74 Technik mechanik okrętowy 315105 3 2 1 66,7% 33,3%
75 Technik nawigator morski 315214 3 2 1 66,7% 33,3%
76 Technik przeróbki kopalin stałych 311706 3 2 1 66,7% 33,3%
77 Wiertacz 811305 3 2 1 66,7% 33,3%
78 Technik technologii chemicznej 311603 14 9 5 64,3% 35,7%
79 Pracownik pomocniczy obsługi hotelowej 911205 11 7 4 63,6% 36,4%
80 Mechanik pojazdów kolejowych 723318 16 10 6 62,5% 37,5%
81 Tapicer 753402 16 10 6 62,5% 37,5%
82 Technik mechanizacji rolnictwa i agrotroniki 311515 16 10 6 62,5% 37,5%
83 Technik pojazdów kolejowych 311518 16 10 6 62,5% 37,5%
84 Technik tyfloinformatyk 351204 15 9 6 60,0% 40,0%
85 Technik mechanik lotniczy 315317 10 6 4 60,0% 40,0%
86 Technik transportu kolejowego 311928 14 8 6 57,1% 42,9%
87 Monter budownictwa wodnego 711701 7 4 3 57,1% 42,9%
88 Technik budownictwa wodnego 311205 7 4 3 57,1% 42,9%
89 Technik grafiki i poligrafii cyfrowej 311943 16 9 7 56,3% 43,8%
90 Technik inżynierii środowiska i melioracji 311208 16 9 7 56,3% 43,8%
91 Operator urządzeń przemysłu chemicznego 813134 13 7 6 53,8% 46,2%
92 Pracownik pomocniczy mechanika 932916 13 7 6 53,8% 46,2%
93 Pracownik pomocniczy stolarza 932918 13 7 6 53,8% 46,2%
94 Pracownik pomocniczy ślusarza 932917 13 7 6 53,8% 46,2%
95 Technik szerokopasmowej komunikacji elektronicznej 311412 15 8 7 53,3% 46,7%

UWAGA: W kolumnie zawodów wytłuszczone zostały profesje, które znalazły się na krajowej liście fachów jako te, które spotykają się z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników.
źr. MEN, oprac. Łukasz Komuda (FISE)

Znaleźć można w niej kolejne 5 zawodów z listy krajowej: technika mechanika (ze wskaźnikiem 94%), mechanika-montera maszyn i urządzeń (93%), technika energetyka (86%), operatora maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych (81%) i technika transportu kolejowego (57%). Lista krajowa pozostaje więc ciągle niekompletna – pozostałe 2 zawody znaleźć można dopiero w czwartej części tabeli. Zawodu technika elektroenergetyka transportu szynowego uczy się w 11 województwach, ale tylko w 3 (27%) uznaje się go za istotny ze względu na zapotrzebowanie na pracowników na obszarze województwa. Natomiast fach technika automatyka sterowaniem ruchem kolejowym można zdobyć w 9 województwach i tylko w 1 (11%) uznaje się go za istotny.

Prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (część 4)

Nr Zawody, do których przygotowuje kształcenie zawodowe Symbol cyfrowy zawodu Liczba województw z kształceniem w danym zawodzie Liczba województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników Liczba województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników Odsetek województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników Odsetek województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników
96 Blacharz 721301 16 8 8 50,0% 50,0%
97 Pracownik pomocniczy gastronomii 941203 10 5 5 50,0% 50,0%
98 Monter kadłubów jednostek pływających 721406 6 3 3 50,0% 50,0%
99 Operator maszyn i urządzeń odlewniczych 812107 6 3 3 50,0% 50,0%
100 Technik budowy jednostek pływających 311942 6 3 3 50,0% 50,0%
101 Technik odlewnik 311705 6 3 3 50,0% 50,0%
102 Technik przemysłu metalurgicznego 311708 6 3 3 50,0% 50,0%
103 Pracownik obsługi hotelowej 962907 4 2 2 50,0% 50,0%
104 Kamieniarz 711301 15 7 8 46,7% 53,3%
105 Mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych 834103 15 7 8 46,7% 53,3%
106 Technik telekomunikacji 352203 15 7 8 46,7% 53,3%
107 Technik lotniskowych służb operacyjnych 315406 11 5 6 45,5% 54,5%
108 Obuwnik 753602 16 7 9 43,8% 56,3%
109 Operator maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego 816003 16 7 9 43,8% 56,3%
110 Modelarz odlewniczy 721104 7 3 4 42,9% 57,1%
111 Technik awionik 315316 7 3 4 42,9% 57,1%
112 Mechanik-operator maszyn do produkcji drzewnej 817212 15 6 9 40,0% 60,0%
113 Blacharz samochodowy 721306 16 6 10 37,5% 62,5%
114 Garbarz skór 753501 16 6 10 37,5% 62,5%
115 Pracownik pomocniczy krawca 932915 16 6 10 37,5% 62,5%
116 Technik garbarz 311912 16 6 10 37,5% 62,5%
117 Technik technologii wyrobów skórzanych 311926 16 6 10 37,5% 62,5%
118 Technik budownictwa kolejowego 311220 11 4 7 36,4% 63,6%
119 Kaletnik 753702 15 5 10 33,3% 66,7%
120 Operator maszyn i urządzeń przemysłu metalurgicznego 812122 6 2 4 33,3% 66,7%
121 Operator urządzeń przemysłu ceramicznego 818115 3 1 2 33,3% 66,7%
122 Lakiernik samochodowy 713203 16 5 11 31,3% 68,8%
123 Technik obuwnik 311916 16 5 11 31,3% 68,8%
124 Technik organizacji turystyki 422104 16 5 11 31,3% 68,8%
125 Technik rolnik 314207 16 5 11 31,3% 68,8%
126 Technik urządzeń dźwigowych 311940 13 4 9 30,8% 69,2%
127 Technik agrobiznesu 331402 14 4 10 28,6% 71,4%
128 Technik elektroenergetyk transportu szynowego 311302 11 3 8 27,3% 72,7%
129 Mechanik motocyklowy 723107 15 4 11 26,7% 73,3%
130 Technik leśnik 314301 15 4 11 26,7% 73,3%
131 Technik włókiennik 311932 15 4 11 26,7% 73,3%
132 Kuśnierz 753106 16 4 12 25,0% 75,0%
133 Monter izolacji przemysłowych 712403 16 4 12 25,0% 75,0%
134 Operator maszyn w przemyśle włókienniczym 815204 16 4 12 25,0% 75,0%
135 Technik gazownictwa 311913 16 4 12 25,0% 75,0%
136 Monter systemów rurociągowych 712613 13 3 10 23,1% 76,9%
137 Technik procesów drukowania 311935 13 3 10 23,1% 76,9%
138 Operator maszyn leśnych 834105 9 2 7 22,2% 77,8%
139 Technik przetwórstwa mleczarskiego 314402 9 2 7 22,2% 77,8%
140 Technik reklamy 333907 14 3 11 21,4% 78,6%
141 Technik weterynarii 324002 15 3 12 20,0% 80,0%
142 Monter nawierzchni kolejowej 711603 11 2 9 18,2% 81,8%
143 Przetwórca mięsa 751108 15 2 13 13,3% 86,7%
144 Rolnik 613003 16 2 14 12,5% 87,5%
145 Technik automatyk sterowania ruchem kolejowym 311407 9 1 8 11,1% 88,9%
146 Technik papiernictwa 311601 9 1 8 11,1% 88,9%
147 Technik turystyki na obszarach wiejskich 515205 10 1 9 10,0% 90,0%
148 Technik ortopeda 321403 12 1 11 8,3% 91,7%
149 Technik transportu drogowego 311927 12 1 11 8,3% 91,7%
150 Opiekun medyczny 532102 16 1 15 6,3% 93,8%
151 Technik masażysta 325402 16 1 15 6,3% 93,8%

UWAGA: W kolumnie zawodów wytłuszczone zostały profesje, które znalazły się na krajowej liście fachów jako te, które spotykają się z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników.
źr. MEN, oprac. Łukasz Komuda (FISE)


Polityka, PR, koterie

Dlaczego listy krajowe tak bardzo różnią się od zestawienia list wojewódzkich? Po pierwsze, niekiedy popyt na daną specjalność występuje w województwach, gdzie nie odbywa się kształcenie branżowe w tym kierunku. Po drugie, niektóre zawody wiążą się z pracą głównie w sektorze publicznym – tak jest np. w przypadku zawodów związanych z transportem kolejowym. Spółka PKP PLK – zarządzająca lwią częścią linii kolejowych, dworców, bocznic i pozostałych elementów sieci kolejowej, jest kontrolowana przez państwo. Natomiast energetyka transportu szynowego to domena z jednej strony PLK, jak i spółek komunalnych, które mają w pieczy sieci tramwajowe i trolejbusowe. Sama zaś energetyka to obszar działania firm prywatnych (dystrybutorów) oraz publicznych (grupy energetyczne oraz PSE, sprawujące pieczę nad krajową siecią energetyczną tak jak PLK nad kolejową). W tych przypadkach MEN może mieć wgląd w dokumenty strategiczne podmiotów sektora publicznego, które pozwalają przewidzieć zapotrzebowanie na pracowników lepiej, niż bazując na narzędziach, jakie pozostają do jego dyspozycji w przypadku np. fachów, na które popyt generuje głównie sektor prywatny.

Jakie źródła informacji są dostępne są resortowi edukacji w przypadku wszystkich zawodów – w tym także tych, na które popyt zgłasza sektor prywatny? Z jednej strony urzędy pracy raportują strukturę zawodową zarejestrowanych bezrobotnych oraz wpływających do nich ogłoszeń o wolnych miejsca pracy. Z drugiej, GUS zbiera informacje o tworzonych i likwidowanych miejscach pracy w poszczególnych branżach (moją aktualną analizę na temat ogólnej liczby wakatów oraz powstających miejsc pracy można znaleźć tutaj). Z trzeciej, poszczególne ministerstwa i urzędy opracowują dokumenty strategiczne, wskazujące kierunki przewidywanego i pożądanego rozwoju polskiej gospodarki, często wskazując profesje, na które popyt może słabnąć oraz takie, gdzie może narastać. Z czwartej w końcu, organizacje branżowe, organizacje pracodawców, agencje zatrudnienia oraz firmy doradcze publikują własne raporty opisujące deficyty kadrowe w przypadku niektórych grup zawodowych. Wybór tych źródeł oraz odpowiednie rozłożenie wagi dla każdego z nich może mieć niebagatelny wpływ na ostateczny kształt listy zawodów istotnych z punktu widzenia całego kraju.

Dokument prognozy ma również wagę polityczną. Opis listy krajowej mówi o szczególnym znaczeniu wskazanych zawodów dla rozwoju kraju. Może mieszać się tu porządek realnych przewidywań z myśleniem życzeniowym: w naturalny sposób chcielibyśmy, by dany przyszłościowy zawód zyskiwał w Polsce coraz lepsze perspektywy, gdyż powinien zapewnić pracownikom trwałość zatrudnienia i godną płacę, zabezpiecza potrzeby kadrowe w ważnej części naszego systemu gospodarczego itd. Ale w praktyce zależy to od aktywności prywatnego biznesu albo zwiększonych inwestycji w wybranych obszarach sektora publicznego, które mogą nastąpić, ale nie muszą. Taka jest jednak uroda prognozowania.

Na to nakłada się kwestia wizerunkowa. Na liście zawodów, na jakie istnieje zapotrzebowanie na poziomie krajowym, dominują fachy związane z budowlanką (11 z 32, czyli 34%: od betoniarza-zbrojarza do technika robót wykończeniowych). Być może nasz rząd wolałby listę bardziej zróżnicowaną, mniej „robociarską”.

No i istnieje jeszcze wewnętrzna polityka resortu edukacji, w którym – jak w każdym innym resorcie w każdym kraju – istnieją grupy interesu, walczące o to, by ich małe udzielne księstwa były traktowane lepiej niż inne. I lobbujące o to, by to właśnie „ich” zawody znalazły się na liście. Takie lobbingowe naciski mogą też następować międzyresortowo…

W ogonie listy
Niels Bohr, duński fizyk i noblista, mawiał, że prognozowanie jest trudne, szczególnie jeśli chodzi o przyszłość. Oprócz komicznego potencjału tego stwierdzenia ma ono pewien logiczny sens. Otóż każda prognoza powstaje na bazie tego, co już było – nie da się więc wywróżyć tego, co jest efektem zdarzenia, jakie nie wydarzyło się jeszcze nigdy lub ma miejsce niezwykle rzadko. A rynek pracy jest właśnie takim obszarem, na którym obserwujemy niekiedy rewolucyjne zmiany – nowe technologie i mechanizmy globalizacji potrafią całkowicie unicestwić popyt na niektóre specjalności. Jednocześnie powstają nowe zajęcia dla których nierzadko brakuje polskiej nazwy. To ogromne wyzwanie dla kształcenia branżowego, które prócz niedoinwestowania i pozostawania w dryfie przez ponad dwie dekady, ma sporą inercję: edukacja funkcjonuje w określonych ramach budżetowych, ustawowych, dysponując kurczącymi się zasobami słabo opłacanych nauczycieli. Nawet najlepszy pomysł na szkołę i kształcenie w określonym kierunku, zanim zostanie wprowadzony w życie, wymaga lat pracy setki ludzi: urzędników, ludzi określających podstawy programowe, przygotowujących podręczniki, przetasowujących zasoby lokalowe i kadrowe itd. A po kilku latach sytuacja może być już zupełnie inna – bo rynek nie stoi w miejscu. Zmienia się struktura popytu na pracowników, za którą system edukacji – nawet gdyby był zarządzany najlepiej na świecie – zawsze będzie pozostawał w tyle. Ale dodatkowo faluje koniunktura: ukończenie danej szkoły na szczycie oznacza zupełnie inne perspektywy zawodowe dla adeptów niż na dnie koniunkuralnego dołka – zarówno jeśli chodzi o szansę zdobycia pracy, jak i wysokość wynagrodzenia.

Zdecydowanie łatwiej wskazać jest zawody, których wybór wydaje się dziś mało perspektywiczny dla młodych ludzi. Jeśli teraz, po sześciu latach spadku bezrobocia, kształcenie w jakimś kierunku nie daje wielkich szans na zatrudnienie, to – jeśli nie nastąpi coś nieprzewidywalnego – raczej nie są dobrym wyborem. To, jakich szkół kształcenia branżowego należy unikać, możemy wyczytać w ostatniej części tabeli (część 5) zamykającej listę zawodów z „Prognozy”.

Prognoza zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy (część 5)

Nr Zawody, do których przygotowuje kształcenie zawodowe Symbol cyfrowy zawodu Liczba województw z kształceniem w danym zawodzie Liczba województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników Liczba województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników Odsetek województw z istotnym zapotrzebowaniem na pracowników Odsetek województw z umiarkowanym zapotrzebowanie na pracowników
152 Kominiarz 713303 1 0 1 0,0% 100,0%
153 Mechanik precyzyjny 731103 1 0 1 0,0% 100,0%
154 Technik budowy i strojenia fortepianów i pianin 311945 1 0 1 0,0% 100,0%
155 Technik księgarstwa 522306 1 0 1 0,0% 100,0%
156 Technik optyk 325302 1 0 1 0,0% 100,0%
157 Technik pszczelarz 314206 1 0 1 0,0% 100,0%
158 Technik realizacji nagłośnień 352124 1 0 1 0,0% 100,0%
159 Technik realizacji nagrań 352123 1 0 1 0,0% 100,0%
160 Technik usług pocztowych i finansowych 421108 1 0 1 0,0% 100,0%
161 Zdun 711203 1 0 1 0,0% 100,0%
162 Złotnik-jubiler 731305 1 0 1 0,0% 100,0%
163 Pszczelarz 612302 2 0 2 0,0% 100,0%
164 Rybak śródlądowy 622201 2 0 2 0,0% 100,0%
165 Technik rybactwa śródlądowego 314208 2 0 2 0,0% 100,0%
166 Technik rybołówstwa morskiego 315215 2 0 2 0,0% 100,0%
167 Koszykarz-plecionkarz 731702 3 0 3 0,0% 100,0%
168 Ogrodnik 611303 3 0 3 0,0% 100,0%
169 Pracownik pomocniczy fryzjera 932920 3 0 3 0,0% 100,0%
170 Technik procesów introligatorskich 311936 3 0 3 0,0% 100,0%
171 Przetwórca ryb 751103 4 0 4 0,0% 100,0%
172 Rękodzielnik wyrobów włókienniczych 731808 4 0 4 0,0% 100,0%
173 Technik administracji 334306 4 0 4 0,0% 100,0%
174 Technik ceramik 311944 4 0 4 0,0% 100,0%
175 Technik technologii szkła 311925 4 0 4 0,0% 100,0%
176 Technik włókienniczych wyrobów dekoracyjnych 311931 4 0 4 0,0% 100,0%
177 Fotograf 343101 5 0 5 0,0% 100,0%
178 Operator procesów introligatorskich 732305 5 0 5 0,0% 100,0%
179 Technik ogrodnik 314205 5 0 5 0,0% 100,0%
180 Technik usług kelnerskich 513102 6 0 6 0,0% 100,0%
181 Operator urządzeń przemysłu szklarskiego 818116 7 0 7 0,0% 100,0%
182 Technik hodowca koni 314203 8 0 8 0,0% 100,0%
183 Technik fotografii i multimediów 343105 9 0 9 0,0% 100,0%
184 Zdobnik ceramiki 731609 9 0 9 0,0% 100,0%
185 Kelner 513101 10 0 10 0,0% 100,0%
186 Ortoptystka 325906 10 0 10 0,0% 100,0%
187 Opiekun w domu pomocy społecznej 341203 11 0 11 0,0% 100,0%
188 Opiekunka środowiskowa 341204 11 0 11 0,0% 100,0%
189 Protetyk słuchu 321401 11 0 11 0,0% 100,0%
190 Technik rachunkowości 431103 11 0 11 0,0% 100,0%
191 Asystent osoby niepełnosprawnej 341201 12 0 12 0,0% 100,0%
192 Sprzedawca 522301 12 0 12 0,0% 100,0%
193 Technik handlowiec 522305 12 0 12 0,0% 100,0%
194 Technik sterylizacji medycznej 321104 12 0 12 0,0% 100,0%
195 Opiekun osoby starszej 341202 13 0 13 0,0% 100,0%
196 Opiekunka dziecięca 325905 13 0 13 0,0% 100,0%
197 Technik elektroradiolog 321103 13 0 13 0,0% 100,0%
198 Asystentka stomatologiczna 325101 14 0 14 0,0% 100,0%
199 Higienistka stomatologiczna 325102 14 0 14 0,0% 100,0%
200 Technik ekonomista 331403 14 0 14 0,0% 100,0%
201 Technik elektroniki i informatyki medycznej 311411 14 0 14 0,0% 100,0%
202 Fryzjer 514101 15 0 15 0,0% 100,0%
203 Technik dentystyczny 321402 15 0 15 0,0% 100,0%
204 Technik farmaceutyczny 321301 15 0 15 0,0% 100,0%
205 Technik usług fryzjerskich 514105 15 0 15 0,0% 100,0%
206 Technik architektury krajobrazu 314202 16 0 16 0,0% 100,0%
207 Technik hotelarstwa 422402 16 0 16 0,0% 100,0%
208 Terapeuta zajęciowy 325907 16 0 16 0,0% 100,0%

źr. MEN, oprac. Łukasz Komuda (FISE)

W powyższej tabeli znaleźć można aż 57 zawodów, czyli aż 27% wszystkich, jakie można zdobyć w Polsce w ramach kształcenia branżowego. Są to fachy, dla których nie ma ani jednego województwa, w którym zawód znajduje się na liście profesji cieszących się istotnym zapotrzebowaniem: od asystenta osoby niepełnosprawnej do złotnika-jubilera. Dlaczego tak się stało? Często to kwestia nadpodaży pracowników z danymi kwalifikacjami (np. przetwórca ryb). Albo rozjechania się tego, czego potrzebują pracodawcy z umiejętnościami, jakie rozwijają w szkolnych murach uczniowie.

Niekiedy też wynika to z faktu, że w danym kierunku zawodowym szanse mają raczej osoby z wyższym wykształceniem (np. terapeuta zajęciowy). Czasem do wykonywania danego zawodu dochodzi się raczej drogą praktykowania w rzemiośle (np. jubiler, fryzjer), niż za sprawą szkoły. Inne wymagają raczej podstawowych umiejętności np. punktualności, solidności, szybkiego przyuczenia się do używania narzędzi pracy (np. sprzedawca). W niektórych bardziej pomaga skończenie odpowiedniego kursu, niż konkretna szkoła (np. księgowa). Są też zawody wymierające (np. koszykarz-plecionkarz). Albo takie, gdzie sektor publiczny nie stworzył odpowiedniej liczby miejsc pracy, choć zapewne takie były niegdyś zamierzenia, za którymi poszły zmiany w kształceniu zawodowym (np. asystent osoby niepełnosprawnej). Są oczywiście przypadki, w których nakłada się kilka powodów na raz, albo dochodzą jeszcze inne czynniki.

Czerwona trójka
Na szczególną uwagę zasługują trzy zawody z samego dołu ostatniej części tabeli: technik architektury krajobrazu, technik hotelarstwa i terapeuta zajęciowy. Tutaj kształcenie odbywa się we wszystkich 16 województwach i we wszystkich adepci zderzają się z umiarkowanym zapotrzebowaniem na ich kompetencje. Nie znaczy to, że nikt z tej grupy nie ma szans na znalezienie pracy – w jej szukaniu pomagają przecież przede wszystkim znajomości, ale także posiadanie kompetencji wykraczających poza kształcenie szkolne oraz doświadczenie (wielu młodych ludzi zaczyna pracę jeszcze się ucząc, choć w przypadku tradycyjnego kształcenia dziennego w grę wchodzi głównie praca wieczorami i w weekendy). I naturalnie – szczęście.

Dodatkowo, niekiedy młodzi ludzie wybierają ścieżki kształcenia na bazie swoich pasji. Ta również mogą być paliwem, jakie pozwoli im przy odpowiedniej dozie uporu, czasem – po uzupełnieniu kształcenia np. na studiach – osiągnąć zamierzony cel. Jeśli jednak jesteś młodym człowiekiem, który wybiera szkołę branżową na chybił-trafił, albo według kryterium dobrego dojazdu czy łatwości jej ukończenia, to szczerze odradzam wybór akurat tych kierunków. Lepiej już zaryzykować i wybrać coś z pierwszej tabelki.

Łukasz Komuda, lkomuda@gmail.com

PS W kolejnym tekście zajmę się prognozą zatrudnienia, jaka co roku aktualizowana jest na stronie barometrzawodow.pl, a która zawiera skromniejszą listę zawodów, niemniej uwzględniającą także te, do których potrzebne jest skończenie studiów. Studiuje w końcu blisko połowa młodych ludzi. Dołączenie analizy z tego źródła do tekstu zamieszczonego powyżej uczyniłoby materiał długim ponad ludzką miarę – szczególnie w czasach, w których większość użytkowników internetu czyta wyłącznie nagłówki.

PPS Zachęcam też do zajrzenia na stronę mapakarier.org, na której w zakładce Ścieżki Kariery można przeglądać drogi do rozpoczęcia pracy w 572 zawodach, dla których w wielu przypadkach można znaleźć podstawowe dane statystyczne (np. bazujące na ofertach spływających do urzędów pracy, szacunki liczby osób wykonujących daną profesję itd.).

Komentarze
Ładuję...