Jednym z najpopularniejszych modeli badania narodowej kultury organizacyjnej jest ten skonstruowany przez holenderskiego psychologa społecznego Geerta Hofstede. Po latach dopracowywania i modyfikacji zawiera on sześć wymiarów kulturowych ocenianych w skali od 0 do 100 punktów.
- Hierarchiczność określa w jakim stopniu słabsi członkowie zespołu, społeczeństwa, pracownicy niższego szczebla, akceptują to, że władza nie jest dystrybuowany równo pomiędzy wszystkich w danej zbiorowości (organizacji). 0 oznacza stałe kwestionowanie autorytetów i presję na równe dystrybuowanie poziomu kontroli między wszystkich. 100 oznacza sztywne struktury hierarchiczne i akceptację takiego porządku bez wahania.
- Indywidualizm mówi o sile relacji między jednostkami a ich otoczeniem: kolegami z pracy, związkami zawodowymi, organizacjami społecznymi, o skali solidarności. 0 oznacza skrajne dążenie do kolektywizmu, wspólnotowości działania i celów, lojalność wobec innych członków grupy np. pracowników firmy. 100 to skrajny indywidualizm, w którym nie ma miejsca na „my” (z wyjątkiem najbliższej rodziny) – wszelkie relacje z „innymi” są tymczasowe i słabe.
- Męskość dotyczy preferencji względem nagradzania osiągnięć, osobistych sukcesów, asertywności, stanowczości. 0 oznacza skrajną kobiecość organizacji, czyli stawianie na troskę o innych oraz jakość życia. 100 to przeciwieństwo – liczy się konkurencyjność, wydajność, indywidualne wyniki.
- Nietolerancja niepewności wskazuje odporność na nieprzewidywalność zmian, przyszłości, a także na niejednoznaczność sytuacji. 0 oznacza organizacje, w których akceptuje się skrajnie różne poglądy, postawy, style życia, reguł społecznych jest mało, niejednoznaczność jest czymś zwyczajnym. 100 to środowisko sztywnego gorsetu zasad, norm zachowań, regulacji oraz wiara w absolutną prawdę, niepodlegającą deliberacji.
- Orientacja na cele długoterminowe to wymiar opisujący stosunek do tego, jak przeszłość określa teraźniejszość, a ta – przyszłość. 0 oznacza społeczności, w których najważniejsze są tradycje, które traktuje się śmiertelnie poważnie, a także niezłomność, niezmienność zasad niezależnie od tego, czy czas je falsyfikuje i obnaża ich szkodliwość. 100 to koncentracja na przyszłym, ostatecznym efekcie, skrajny pragmatyzm, elastyczność, nieustające dopasowywanie się do okoliczności dla uzyskania najlepszych rezultatów.
- Pobłażliwość odnosi się do swobody, jaką społeczeństwo daje jednostkom, by podążały za swoimi pragnieniami, potrzebami, marzeniami i zachciankami. 0 oznacza skrajnie krytyczny stosunek do folgowania sobie, a nagradzanie się za wykonaną pracę (i bez powodu) jest ściśle regulowane, oceniane, krytykowane. 100 wskazuje na pełne przyzwolenie na cieszenie się życiem. Wtrącanie się w czyjeś zachcianki, skłonność do szukania zabawy, rozrywki jest bardzo rzadkie.
Polska według najnowszych danych zebranych przez badaczy z firmy Hofstede Insight prezentuje się jako kraj o skrajnie wysokiej nietolerancji niepewności (93), bardzo niskim poziomie pobłażliwości (29), wysokiej hierarchiczności (68), męskości (64), niskiej orientacji na cele długoterminowe (38) i ponadprzeciętnym indywidualizmie (60).
Jaka kultura narodowa jest najbardziej podobna do naszej, a jaka najbardziej od naszej odległa? Zbadane zostały aż 104 kraje, wliczając w to wszystkie duże oraz średnie gospodarki i większość (34) państw europejskich. Przyjmując, że bardzo duża różnica w jednym wymiarze będzie różniła Polskę od innego kraju bardziej, niż sześć małych różnic w każdym z wymiarów, lepiej sumować nie różnice punktowe w poszczególnych wymiarach, ale ich kwadraty.
Kalkulując w ten sposób, okaże się, że najbliższymi kulturami do polskiej charakteryzują się Hiszpania, Grecja i Turcja – bardzo zbliżone w hierarchiczności, nietolerancji niepewności i orientacji na cele długoterminowe, a nieco bardziej oddalone w pozostałych wymiarach. Na dalszych miejscach uplasowały się Włochy, Maroko, Czechy, Francja, Libia, Surinam i Malta.
Najbardziej oddalonymi od Polski kulturami narodowymi cechują się natomiast Szwecja, Dania i Singapur (w tej kolejności). Tu są tylko pojedyncze podobieństwa: Singapur jest podobnie hierarchiczny i nieco zbliżony pod względem męskości, a Dania i Szwecja – jeśli chodzi o orientację na cele długoterminowe. Na dalszych miejscach, jeśli chodzi o dystans od naszej kultury, znalazły się takie kraje jak Wyspy Zielonego Przylądka, Puerto Rico, Mozambik, Angola, Wenezuela, Chiny i Jamajka.
Licząc w powyższy sposób, odkryjemy też, że nasza narodowa kultura organizacyjna jest bliższa tym np. w Maroko, Brazylii i Arabii Saudyjskiej niż w Norwegii, Holandii, Wielkiej Brytanii i Irlandii. Spośród naszych sąsiadów najbliższą kulturą charakteryzują się Czechy, a najdalszą – Słowacja.
Łukasz Komuda, lkomuda@fise.org.pl
