Według Głównego Urzędu Statystycznego w IV kwartale 2023 roku zatrudnienie w sektorze rolniczym wynosiło 1 223 tys. i spadło o 144 tys. (10,5%) w porównaniu do III kwartału 2023 roku i o 85 tys. (6,5%) w relacji do IV kwartału 2022 roku. W przemyśle zatrudnienie wynosiło 5 133 tys. i w relacji do III kwartału 2023 roku wzrosło o 141 tys. (2,8%), ale zmniejszyło się o 51 tys. (1,0%) w porównaniu do IV kwartału 2022. W sektorze usług zatrudnienie oszacowano na 10 860 tys. i w relacji do poprzedniego kwartału zwiększyło się ono o 30 tys. (0,3%), a w relacji do IV kwartału 2022 roku – skoczyło o 127 tys. (1,2%). W IV kwartale 2023 roku w rolnictwie pracowało 7% ogółu pracujących, 30% znajdowało zajęcie w sektorze produkcyjnym, a 63% w usługowym.
Analiza długoterminowa
W ostatnim dwudziestoleciu łatwo zauważyć, że trend charakteryzujący większość rozwiniętych gospodarek zmienia także polską rzeczywistość: oto właściwie stale zmniejsza się zatrudnienie w rolnictwie, za to rośnie – w usługach. Zatrudnienie w przemyśle oscyluje wokół wartości 5 mln osób.
W połowie lat 90. w rolnictwie pracowało nawet 3,5 mln Polaków, co stanowiło 22% wszystkich pracujących. W nowym wieku było to już tylko 2,5 mln, a rok temu liczba zbliżyła się do 1,5 mln. Odbywa się to przy braku spadku produkcji rolnej, co oznacza, że proces konsolidacji małych gospodarstw rolnych w przedsiębiorstwa wielkoobszarowe, mechanizacja prac polowych i ucieczka dzieci rolników do miast są zjawiskiem relatywnie niezmiennym, które przez kolejną dekadę nie powinny przekształcać struktury sektorowej zatrudnienia w naszym kraju.
W 1995 roku w sektorze usługowym zatrudnienie znajdowało 46% pracujących – było to 6,7 mln ludzi. Dwanaście lat później było to już 8 mln, a w 2010 roku – 9 mln pracowników. W 2000 roku udział usług w zatrudnieniu przekroczył 50% i od tej pory stale rośnie. Wzrost znaczenia usług w zatrudnieniu jest charakterystyczny dla kraju, który osiągnął pewien poziom dochodów obywateli i którego gospodarka osiągnęła już pewien stopień nowoczesności, za czym przyszła podaż i popyt na różnego rodzaju usługi tak adresowane do biznesu, co i do konsumentów (ostatnia aktualizacja: kwiecień 2023 roku).
Uwagi metodologiczne
Liczby osób zatrudnionych w sektorach rolniczym, przemysłowym i usługowym szacowane są w sposób ciągły i cokwartalny od okresu grudzień 1994 roku – luty 1995 roku, czyli niemal od początku realizacji Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności, prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny. Niemniej do lutego 1999 roku badania – choć przeprowadzano je co kwartał – nie mówiły o sytuacji w poszczególnych kwartałach, ale raczej w okresach przesuniętych o miesiąc, np. marzec–maj. Typowe analiza kwartalna stała się możliwa od czwartego kwartału 1999 roku.
Podział pracowników na sektory odbywa się zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD), przy czym od I kwartału 2008 r. dane opracowywane są na podstawie PKD 2007. W związku ze zmianą klasyfikacji PKD dane od I kwartału 2008 r. nie są w pełni porównywalne z wynikami z poprzednich lat.
Sektor rolniczy obejmuje sekcje: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo.
Sektor przemysłowy:
– górnictwo i wydobywanie;
– przetwórstwo przemysłowe;
– wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych;
– dostawę wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związaną z rekultywacją;
– budownictwo.
Sektor usługowy obejmuje zaś wszystkie pozostałe sekcje, przy czym dane nie obejmują nieustalonego rodzaju działalności.
Liczby zatrudnionych w sektorach rolniczym, przemysłowym i usługowym obliczane są raz na kwartał i publikowane około dwóch i pół miesiąca po zakończeniu badanego kwartału.
Liczba osób pracujących to liczba osób w wieku 15-84 lat, które w tygodniu badania przepracowały przynajmniej jedną godzinę, otrzymując za to wynagrodzenie lub dochód, tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym lub dzierżawionym gospodarstwie rolnym albo prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem. Do pracujących wlicza się także osoby, które miały pracę, ale jej nie wykonywały: z powodu choroby, urlopu macierzyńskiego lub wypoczynkowego, albo z innego powodu, o ile przerwa nie wynosiła dłużej niż trzy miesiące, a w przypadku pracowników najemnych – nawet ponad trzy miesiące, o ile otrzymywali wynagrodzenie w kwocie co najmniej 50% dotychczasowego wynagrodzenia. Do kategorii pracujących wlicza się także uczniów na praktykach w zakładach pracy, jeśli zawarto z nimi stosowne umowy i wypłacano choćby symboliczne wynagrodzenie.
Badania powyższych wielkości prowadzone są według takiej właśnie metodyki (albo bardzo zbliżonej), co pozwala Eurostatowi na porównania międzynarodowe, po niewielkich korektach wynikających z lokalnych różnic wyliczania wskaźnika.
Słabości miernika
Wątpliwości może budzić podział rodzajów działalności gospodarczej na sektory, np. usługi budowlane mogą zostać wliczone w sektor produkcyjny.
Łukasz Komuda, lkomuda@fise.org.pl
